Prof. Dr. Emrah Safa Gürkan’a Açık Mektup
Sizi, Prof. Dr. Feridun Emecen ile yaptığınız “Osmanlı imparatorluğunun kökleri” adlı “Teke Tek” programda dinledim. Feridun Bey, 25.03.2015 tarihinde Üsküdar’daki odasında bana İlk Osmanlılar ile Yavuz Sultan Selim adlı iki kitabını imzalayarak hediye etmişti. O günden beri kendisine yazdığım makalelerimi mail adresine gönderirim, ama maalesef bir kez olsun dönmedi. Amerikalı John Haldon döndü, onunla yazıştım, ama o dönmedi.
Malûm, “Her yeni bulgu, belge ve kanıt tarih bilgimizi değiştirebilir” denir, ama bizde kimse bu kurala uymaz ve eski bildiği üzere yazmaya ve konuşmaya devam eder. “Yaklaşık beş asır önce Eğirdir Gölü iki parçaydı ve iki göl arasında suları kuzeyden güneye veya Hoyran’dan Eğirdir’e doğru akan, tarih boyunca birçok farklı isimle anılan suyu bol, derin bir ırmak vardı” deriz, ama kimse kulak asmaz. Ünlü Selçuklu tarihçisi Osman Turan’ın, “Menderes geçidi, Menderes hâvalisi, Menderes nehri, Menderes havzası, Menderes vâdisi” gibi, tam 28 yerde zikrettiği Menderes’in, Büyük ve Küçük Menderes ile hiçbir ilgisi yoktur. Onun zikrettiği Menderes, iki göl arasındaki ırmaktır. Işın Demirkent Orta Menderes der (Niketas Khoniates, 2004: 655). Bu husus Pîrî Reis [Har.1], Kâtip Çelebi [Har.2] haritalarında çok açık görülmektedir. Göldeki değişim Har.3’te Batimetrik haritaya göre verilmiştir.
Har.1. Pîrî Reis [öl.1553]. Eğirdir Gölü ve göle kuzeyden dökülen ırmak.
Har.2. Kâtip Çelebi [1609-1657]. Bu haritanın üstü güneydir.
Har.3. Eğirdir ve Hoyran göllerindeki değişim.
Har.4: Göl altındaki kentler, 17 Ey. 1176 Miryokefalon harp alanı, 2-3 May. 1190 Frederik.
Tarihçi, bu değişimi ve dolayısıyla tarihî yolları bilemediği için birçok kenti yanlış yerleştirmiş; Çaka Bey ve Osmanlı devletinin kuruluş dönemi dâhil birçok tarihî olayı yanlış yorumlamıştır.
Vaktinizi fazla almamak için birkaç mühim hataya değineceğim:
1. Merhum İnalcık: “Osman Gazi’nin İznik Kuşatması ve Bafeus Muharebesi” adlı makalesinde [1997: 78] “İznik'te Selçuklu yönetimi 1105'te yeniden kuruldu, ancak kent yaklaşık 1147'de yeniden Bizanslıların eline geçti” der ki yanlıştır. Bu İznik, Senirkent-İlegüp [Uluğbey] köyünün yerindeki İznik’tir. İlegüp-İznik 1075, Bursa-İznik ise 1080’de fethedilmiştir. Bursa-İznik, 1097’de elden çıktı; 1331 yılına dek hiç Türklerin olmadı. Osman’ın 1302’de kuşattığı İznik de, İlegüp-İznik; Alaşehir [Philadelphia] ise Yalvaç’tır.
2. Amourios için Emir, Umur ve Umur oğulları gibi yakıştırmalar yapılır ki, külliyen yanlıştır. Amourios, Şeh/Şah Menteş oğlu Hamid Bey olup, Amorion’lu, yâni Uluborlu’lu demektir. Ales Amourios ise, Ali değil, son Selçuklu sultanı Kılıçarslan Geyûmers’i düelloda öldüren Hamid Beyin oğlu İlyas’tır.
3. Kılıçarslan ve Geyûmers, merhum Togan’ın dediği gibi Kılıçarslan Geyûmers adlı tek kişidir.
4. Ertuğrul Gâzî’nin atası Gündüz Alp değil, Kaya [Kayı] Bey olarak da kaydedilen Oğuz Alp, dedesi ise Gündüz Alp’tir. Kaya Bey, muhtemelen Eğirdir Gölü’ne dökülen ırmakta boğulmuştur. Zira Şikârî’nin, “Mehmet Bey, Kaya Beye kıyı nâmında olan diyârı verdi” dediği Mehmet, Karamanoğlu Mehmet değil, Türklükten gelen adı Menteş olan kahraman Uc Gâzîsi Mehmet Beydir. Biñtaş adı, Mintaş ve Menteş gibi değişikliğe uğrarken, Menteş Şah adı da Menteş-şâ ve Menteşe olmuştur.
5. Hülâsa Ertuğrul, atası Kaya ve oğlu Osman, uzun yıllar Mehmet Bey [Menteş-şah] ve oğullarına tâbi olarak Göller Bölgesi ve bilhassa Eğirdir ve Hoyran Gölleri civarında askerî/ siyasî faaliyette bulunmuş ve bu göller ve ırmaklar üzerinde denizcilik yapmışlardır. Hamid Bey, nâm-ı diğer Amourios, 1280’ler ve 1304’de Bizans imparatoru ile iki kez antlaşma yaparak Söğüt ve Sakarya bölgesinden toprak satın almış, Ertuğrul ve Osman Beylere tâbi Türkleri, idaresini oğlu İlyas’a [Ales, Alles] verdiği bu topraklara [Alizones] yerleştirmiştir. Onun için Alizones/Halizones, İzmit Körfezi kıyısındaki Yalak ovası değildir.
6. Ertuğrul’un 1240’da kuşatıp, 1288’de Osman’ın aldığı Rumların Melangeiası, Senirkent-Yassıören köyüdür. Kayıların ilk yerleştiği Söğüt, Senirkent-Popa çayı [Söğüt nehri] kıyısı Söğüt olup, MS 370’lerdeki Latince adı Salice [Söğüt], Alexiad 1110’lar Sagouda [Söğüt] olarak kaydedilir. Bu ad, muhtemel bilâhare Ramsay’ın Batransia, el-İdrîsî’nin Bursa dediği yere taşınmış ve kentin adı Söğüt olmuştur.
7. Hamid Beyin amcası, Saruhan Beyin atası Alp-aka [Emecen Alpağı der] İlyas; Hamid Beyin diğer kardeşi Aydın Beydir. Aydın Bey, Salpakis Menteşe, Aydın Reis ve Ablistan olarak da anılmaktadır.
8. İlyas Bey, 1308’de Kılıçarslan Geyûmers’i öldürdükten sonra Selçuklu son bulmuş; Menteş-şah’ın torunları, Isparta’nın batısını aralarında bölüşmüş; Hamid, Menteşe, Aydın ve Saruhan oğulları beyliklerini kurmuşlardır. Osman oğlu Orhan ise, Hamid oğlu Dündar, Aralık 1326’da katledilinceye kadar Hamid oğullarına tâbi kalmıştır. Devleti Osman değil, Orhan kurdu. Zira Osman kursaydı Ertuğrul oğulları olurdu.
9. Kolay anlaşılması bakımından Uc Beylikleri şemasını aşağıda arz ediyorum.
10. Göl şimdi tekrar ikiye ayrıldı; bk. https://www.kureselakdeniz.com/haber-egirdir-golu-ikiye-bolunmustur-34998.html
.
Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com
.