BİR MEDENİYET HAREKETİ: AHÎLİK 2
Ahî Evran’ın fütüvvet ilkelerine bağlı kalarak bir yandan tekke ve zaviyelerdeki şeyh-mürit ilişkilerini, diğer yandan iş yerlerindeki usta-kalfa-çırak ilişkisini düzenleyen Ahîlik teşkilatının kuruluşunda büyük rolü olmuştur. Ahîlik teşkilatında yalnızca zanaatkâr yetiştirme amacıyla eğitim ve öğretim verilmemiş; aynı zamanda ticari mal üretmenin ve topluma hizmet sunmanın usul ve yöntemleri de öğretilmiştir.
Temel ilkelerini dinin temel kaynaklarından alan Ahîliğin nizamnâmelerine Fütüvvetnâme adı verilir. Bu eserlerde, teşkilatın ahlaki ve ticari esasları; teşkilat üyelerinde bulunması gereken özellikler; kimlerin kabul edilip kimlerin edilmeyeceği; genel ve özel ilkeler detaylı bir şekilde yer almaktadır. Fütüvvetnâmelerde yazılı esaslara dayanarak şu şekilde bir Ahîlik tanımı yapılabilir: Faydalı şeyler üreten, ölçü ve tartıya dikkat eden, helâl kazanç sağlayan, kazancını hakça harcayan, kardeşlerini kendine tercih eden, ihtiyaç sahiplerine yardım eden kişilere Ahî denir.
Ahîlik; üretmeden tüketmeye, haksız rekabete, güçlü olanın zayıfı sömürmesine, haksız kazanca, insanları aldatmaya ve genel olarak ahlaka aykırı her türlü davranışa karşıdır. İnsanın ve tabiatın sömürülmemesini; birey ve toplum arasında adalet ile denge ilkelerinin korunarak refah ve huzurun sağlanmasını esas alır.
Ahîliğin temel ilkeleri incelendiğinde, iş ve meslek hayatında genel geçer ahlaki değerlerle şekillenmiş, kaynağını İslam’dan alan bir yapı olduğu görülmektedir. Uygulandığı dönemde Ahîlik, İslam iş ve ticaret ahlakının temelini oluşturmuştur.
Ahîlik, ticari faaliyetlerde bulunmayı; iş ve çalışma hayatında dayanışma ile iş birliğini değerli kabul etmiş, meslekte ilerlemeyi ise toplumsal bir görev olarak görmüştür. Tüm zamanlara hitap eden doğruluk, dürüstlük, nitelikli üretim, meslek edinme, meslekte dürüst çalışma ve her türlü hileden uzak durma gibi ilkeler Ahîlikte önem taşır.
Ahîlikte bir diğer önemli konu ise kişinin bir mesleğe girmesi ve mesleğinde ilerlemesidir. Bir usta, iş yerinde çırak ihtiyacı varsa, önce o kişinin fiziksel yeteneklerini kendine özgü yöntemlerle geçici bir süre deneyerek değerlendirirdi. Günümüz iş dünyasında da benzer şekilde, meslek edinme ve ilerleme amacıyla çeşitli yazılı-sözlü sınavlar ya da uygulamalı kurslar düzenlenmektedir.
Ahîliğin ve dolayısıyla İslam'ın benimsediği temel ilkelerden biri de, çalışanın emeğinin karşılığının, alnının teri kurumadan ödenmesidir. Bu ilke, işveren ile çalışan arasında güvenin temin edilmesine katkı sağlamıştır. Bu yönüyle Ahîlik, emeğe ve insan hakkına saygı duyan bir kurumdur.
Ahîlikte dikkat çeken bir diğer uygulama ise “iç denetim”dir. Bu uygulama sayesinde esnaf ve sanatkârlar, devletin ulaşamadığı yerlerde iş yeri açma izni verme, ürünlerin kalite ve miktar denetimini sağlama, çalışma ilkelerini belirleme gibi görevleri üstlenmişlerdir. Böylece haksız rekabet önlenmiş, işsizlik azaltılmış ve adil paylaşım gerçekleştirilmiştir.
Besmele çek, gir çarşıya; selamı da unutma ha!
Okkayı eksik çekme ha, metreyi kısa tutma ha!
Halka hizmet eylemektir, Hakk’a hizmet eylemek.
İyi belle sen bu sözü, sakın yabana atma ha!
Alış derken, veriş derken; ölçü, tartı, satış derken,
Paraya pula tapma ha, insanlığı unutma ha!
.
Hikmet Kara, dikGAZETE.com
