BİR MEDENİYET HAREKETİ: AHİLİK – BACIYAN-I RUM
Anadolu Kadınları Birliği, Ahilerin kadınlar kolu olarak yetim, kimsesiz genç kızları himayesine almış; onların eğitimlerinden, ev bark sahibi olmalarından sorumlu olmuşlardır. Bunun dışında, kimsesi kalmayan yaşlı kadınların bakımı, genç kızların evlendirilmesi gibi birtakım sosyal hizmetlerde bulunmuş, maddî sıkıntıda olanlara yardım etmişlerdir.
En eski Osmanlı Devleti tarih yazarlarından Âşık Paşazâde, Anadolu'da kurulan Ahilik Teşkilatı (Ahiyan-ı Rum) yanında bir diğer sosyal zümre olan Bacıyan-ı Rum'dan (Anadolu Kadınlar Birliği'nden) bahseder. Âşık Paşazâde Tarihi'nde dört sosyal zümre arasında Anadolu Kadınlar Birliği’ne de yer verilmesi, bu birliğin Ahi birlikleri kadar önemli hizmetler gördüğünü akla getirir.
Alman araştırmacı Franz Taeschner, Anadolu'da Ahilik Teşkilatı ile aynı dönemde kurulan bu teşkilatın varlığına inanamaz. Çünkü o çağlarda Türk kadınının böyle bir teşkilat kuracak kadar bilinçlenebileceğini düşünmez. Bu sebepten, bir yazım hatası olabileceğini ileri sürerek Hacıyân-ı Rum veya Bahşiyan-ı Rum'un yanlışlıkla Bacıyan-ı Rum olarak kopya edildiğine hükmeder. Bu tezi kabul etsek bile, Anadolu hacılarının veya Anadolu sihirbazlarının bir zümre halini almaları gerekirdi ki, böyle bir teşkilatın mevcudiyeti tarihi bakımdan söz konusu edilemez.
“Bacı”, Anadolu'da hâlen abla, kız kardeş anlamında kullanılan bir kelimedir ve kadınların birbirlerine “bacı” diye hitap ettikleri bilinmektedir. Anadolu'da genellikle ahi zaviyeleri, hali vakti yerinde bir ahi başkanı tarafından tesis edilirdi. Zaviyeler, o yörede bağımsız bir ünite olup halkı sosyal, kültürel ve dinî konularda yönlendirici bir rol üstlenirdi.
Anadolu'da tesis edilen ve sayıları binlerle ifade edilen bu zaviyelerin kurucuları arasında Bacı Ana, Sağrı Hatun, Savma Hatun gibi kadın adlarına rastlanmaktadır. İbn Battuta da eserinde sık sık Anadolu kadınlarından söz eder. O halde Anadolu'da Ahilik Teşkilatı yanında çok güçlü bir Anadolu Kadınlar Birliği'nin varlığından bahsedilebilir.
Bacıyan-ı Rum ile ilgili kısa notlar paylaşarak daha iyi tanımaya çalışalım:
• Anadolu Selçuklular döneminin en önemli ve ilgi çekici kültür ve medeniyet olaylarından biri, şüphesiz Ahî Teşkilatı (Ahiyan-ı Rum) ve bu teşkilatın kadınlar kolu olan Anadolu Bacıları (Bacıyan-ı Rum) teşkilatının kurulmasıdır.
• Bacıyan-ı Rum Teşkilatı'nın bilinen ilk lideri, “Hatun Ana”, “Kadın Ana”, “Kadıncık” gibi adlarla anılan Fatma Bacı’dır. Ahî Evran’ın eşi ve Evhadüddin Kirmani’nin kızıdır.
• Bacıyan-ı Rum Teşkilatı'ndan ilk bahseden yazar, Fatma Bacı’nın babası Şeyh Evhadüddin Hamid el-Kirmani’nin müridlerinden olup “Menakıb-ı Şeyh Evhadüddin-i Kirmani” adlı eserin yazarıdır.
• Teşkilata üye olan hanımlar birbirlerine “Bacı” diye hitap ettiklerinden, bu kadın ve kızların meydana getirdikleri teşkilata yaygın olarak “Bacıyan” (Bacılar) dendiği anlaşılmaktadır.
• Ahî Evran’ın eserleri, Ahîlik ile birlikte Bacı Teşkilatı'nın da fikrî yapısını tespit için birinci kaynaktır.
• İbn-i Bibi, Moğollara karşı koyan genç erkekler ve genç kadınlardan bahsederken bunların Ahiler ve Bacıyan olduğunu belirtir.
• Fatma Bacı, erenler ve dervişlerin saygı gösterdiği, Hacı Bektaş’ın sık sık ziyaret ettiği ve saygı duyduğu yaşlı bir kadındır. Bu yüzden kendisine Kadın Ana dendiği muhakkaktır.
• Fatma Bacı, Moğollara karşı Ahî Evran’la birlikte Kayseri’nin savunmasında kahramanca savaşmış ve esir düşmüştür.
• Kayseri’nin Moğollar tarafından işgal edilmesinin ardından kılıçtan geçirilen ve esir edilenler, Ahîler ve Bacı Teşkilatı’na üye genç hanımlardır. Yakılıp yıkılan dükkânlar, debbağlar çarşısındaki dükkânlar, Ahîlerin evleri ve mallarıdır.
Bacıyan-ı Rum ile ilgili bilgi paylaşımına inşallah gelecek yazımızda devam edeceğiz. Bu yazımıza son verirken, 22-28 Eylül 2025 tarihlerinde 38’incisi düzenlenen Ahîlik Haftanızı tebrik ediyorum. Bu haftaların, başta milletimiz olmak üzere tüm insanların Ahîliği öğrenmeleri ve uygulamaları, toplumda çalışmak, üretmek ve ahlak üzerine kurulu bir “Ahîlik Bilinci” oluşmasına vesile olmasını niyaz ederim. Ahîce kalınız.
.
Hikmet Kara, dikGAZETE.com
