Rusya ve Türk Cumhuriyetleri: Yunus Emre

Kazakistan Astana Yunus Emre Anıtı

Rusya ve Türk Cumhuriyetleri:

Öncelikle belirtmek gerekir ki, Rus müşteriki P. Melioransky adındaki bir yazar, Petersburg’da Rusça olarak yazdığı tefsirlerinde Yunus için bizlere bugün bile ışık tutan hususlara değinmiştir.[1]

Bir özet vermek gerekirse; “Rusya'da Yunus Emre yaradıcılığına ilgi 1980'li yıllarda artmaya başladı. Bu zamana kadar Yunus Emre'nin poetik dünyası hususi tetkikat objekti gibi öğrenilmemiştir. Rus doğuşünasları A. Krımski[2] ve V. Gordlevski[3] öz eserlerinde şaire muayyen dikkat yetirmiş, İ. Borolina[4] ve V. Karbuzova[5] ise şairin hayat ve yaradıcılığının umumi tasvirini vermişlerdir.

Şairin poetikasının bazı meselelerinin öğrenilmesine A Martinsev[6] değerli makaleler hasretmiştir. V. Kudelin[7] hususi olarak şairin hayat ve faaliyetini öğrenmiş ve önemli incelemeler yapmıştır. Müellifin tercümesinde şairin yüzden fazla şiiri kitaba ilave edilmiştir. Bu tercümeler, tercümandan büyük cesaretle talep etse de, tercüme nazariyesi bakımından muvaffakiyet kazanamıyor. Önemli araştırmacı Gürcü doğuşünası Ş. Gabeskiriya[8] aparmıştır. Rusça yazılmış eserde o şairin dili ve üslubu derinden tahlil edilmiştir. Bu eserde Yunus Emre'nin dili ilk defa olarak araştırılır. Kitapta Türk dilinin öğrenilmesi için önemli olan şairin lugat fondunun meraklı meseleleri (sinonimler, antonimler, sufi terminolojisi), isimler, sıfat ve fiiller incelenir. Ayrı ayrı bölümlerde Türk ve Yabancı leksikanın istifadesi araştırılır.

Yunus Emre yaratıcılığının öğrenilmesinde zengin araştırmalardan birisi de E. Cavelidze’ye[9] aittir. E. Cavelidze, Yunus Emre'nin dünya görüşünün bazı meselelerini incelemiş, Sovyet devrinde barmak arası bakılan sufi cereyanının ilgili taraflarını okuyucuya açıklamıştır. Müellif yazmaktadır ki, Türkiye'nin edebi ve kültürel hayatının iptidai devrinin öğrenilmesinde Yunus Emre'nin yaratıcılığının ve dünya görüşünün etraflıca tahlil edilmesi zorunludur.

1983 yılında, S. İvanov'un tercümesinde "Türk Aşık Poeziyasi" adlı mecmua bastırılmıştır. Mecmuada çeşitli devirlerin (Yunus Emre'den Aşık Veysel'e kadar) dokuz en meşhur halk aşığının şiirleri sunulmuştur. Rus okuyucusu ilk defa Kaygusuz Abdal'ın, Pir Sultan Abdal'ın ve Karacaoğlan'ın yaratıcılığı ile tanışmıştır.

1994 Yılında, Bakü’de V. Kafarov'un tercümesinde "Eklil" adlı kitapta Yunus Emre'nin şiirlerinin basılması, bu şairin artık geniş ve sevimli olmasının parlak bir tezahürüdür. Mukaddemede şairin dünya görüşü ve lirikasının hümanizmi hakkında Prof. B. Vahapzade geniş bilgiler vermiştir.

Kononov, Yunus Emre'nin Dili’ni[10] işlemiştir.”[11]

Dolayısıyla, çoğunluğu Türkler olmak üzere kalabalık milletleri barındıran Sovyetler Birliği pek çok alanda olduğu gibi Türkoloji alanında da önemli araştırmalar yapmış, Türk bilginlerinin çalışmalarına değinmiştir. Benzeri çalışmalar arasında Anadolu Türk halk edebiyatının ünlü ismi Yunus Emre’nin özel bir yeri vardır. Sovyet devrinde Yunus Emre, haklı olarak daha çok Türkmenistan ve Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetlerinde ele alınmış, ama Moskova ile St. Petersburg gibi SSCB Bilimler Akademisi’ne bağlı merkezî Şarkiyat Enstitülerinde yürütülen araştırmaların ağırlık kazandığını da belirtmek gerekir. Örneğin, Anadolu sahasına aît Orta Asır Devri edebiyatı araştırmaları A.E.Martıntsev, V.V. Jirmunskiy, İ.V.Stebleva gibi bilim adamlarının eserlerinde yer almış, birçok araştırmaları üniversite düzeyinde ders kitabı olarak yayımlanmıştır. Bu çalışmalar muhteva, edebiyat nazariyesi ve karşılaştırmalı tahlil açısından yöresel özelliklere göre sınıflandırılır ve şiir tahlilleri, metin incelemesi, sentaks, semantik, fonolojik ve fonomorfolojik özelliklerinin tespit edilmesi gibi detaylı yorumlamalarla devam eder. Bu bakımdan Türk ve yabancı bilim adamlarının ilgili çalışmalarını karşılıklı olarak değerlendirmeleri, her bir çalışma veya çalışmalar üzerine yorumlamalarda bulunmaları dikkat çekicidir. Bu konuda benzer çalışmalar yapan bilim adamlarının en önemlilerinden birisi de V. B. Kudelin’dir. Kudelin’in hazırlamış olduğu doçentlik çalışması bu konudaki makale ve ansiklopedik bilgiler gibi diğer eserlerden ayrılmaktadır.[12] Bu tez, “Kudelin V.G. (1979). Poeziya Yunus Emre. K Voprosu O Gumanizme V Literature Srednih Vekov (Yunus Emre’nin Şairliği. Orta Asır Türk Edebiyatındaki Hümanizme Dair) (yayımlanmamış doçentlik tezi)’dir.

Kudelin bundan ayrı olarak Yunus Emre hakkında çok sayıda makale yayınlamıştır. Yesbossynov, Yunus Emre’nin şiirlerini Rus dilinde teorik açıdan detaylarıyla inceleyen ve edebî Rusçaya kazandıran Rus bilim adamı Vladimir Borisoviç Kudelin’in Yunus Emre konulu çalışmaları içerisinde yer alan aşağıdaki eserleri özellikle saymaktadır:

Kudelin V.G. (1970). “Nekotorıye Voprosı İzuçeniya Jizni i Tvorçestva Yunus Emre (Yunus Emre’nin Şairliği ve Hayatının Bazı Yönlerine Dair)”, Vestnik Moskov skogo Universiteta – Moskova Üniversitesi Belleteni, Şarkiyat Araştırmaları, 2: 72-81.

Kudelin V.G. (1970). “K Voprosu O gu manizme V Literature Srednih Vekov (Orta Asır Edebiyatındaki Hümanizme Dair)”, Vestnik Moskovskogo Universiteta-Moskova Üniversitesi Belleteni, Şarkiyat Araştırmaları, 2: 72-81.

Kudelin V.G. (1979). “Filosofskiye i Moralno-Etiçeskiye Problemi V Poeme Yunusa Emre Risalyat Al-Nushya (Yunus Emre’nin Risalyat Nushya’daki Felsefi, Etik ve Ahlakî Problemlere Dair)” Litare tura i Knigi/Edebiyat ve Kitaplar, Mosko va. (Maştakova. Sovetskaya Tyurkologya, 1978: №3).

Yazıda, Kudelin’in bu eserleri dışında Yunus Emre’nin şiirlerinden Rusça’ya aktardıklarından da bahsedilmektedir: Kudelin V.B. (1980). Poezya Yunusa Emre. K Voprosu O Gumanizme v Literature Srednih Vekov (Yunus Emre Poezisi. Orta Asır Edebi Mahsullerindeki Humanizm Meselelerine Dair), M. V. Lomonosov, Moskova Devlet Üniversitesi Asya ve Afrika Enstitüsü, Nauka Basımevi. Moskova, 1980.

Adı geçen makalede Almatı’daki Kazakistan Milli Kütüphanesi’nden elde edilen ve yukarıda bahsi geçen çalışmalara ek olarak Poeziya Yunusa Emre. K Voprosu O Gumanizme V Literature Srednih Ve kov (Yunus Emre’nin Şiirleri. Orta Asır Edebi Mahsullerindeki Humanizm Meselelerine Dair İncelemeler) adlı eserden de söz edilmektedir. Eserde Yunus Emre’nin Edebi ve Kişisel Hayatının Araştırılması; Yunus Emre’nin Şiirlerindeki Felsefi ve Etik Meselelere Dair; Yunus Emre Şiirlerindeki Ana Lirik Yaklaşım; Yunus Emre Sanatını İncelemede Karşılaşılan Bazı Problemlere Dair; Risalyat al-Nushya Poeması adındaki bölümlerde Yunus Emre ve eserlerinin ayrıntılı bir şekilde ele alındığı belirtilmektedir.[13]

Yunus Emre şiirlerinin Türk lehçelerine aktarımı ile ilgili elimizdeki bilgiler henüz çok yenidir. Bu aktarı faaliyetleri, 1982 yılında Memmed Aslan tarafından Azerbaycan Türkçesine aktarılan bir çalışmadaki Yunus Emre şiirleri hariç, SSCB sonrasında gerçekleştirilebilmiştir. Daha öncesinde ise Yunus Emre'nin şiirleri Rusça aracılığıyla Türk boylarının yaşadığı coğrafyalara ulaşmıştır.

SSCB döneminde, Yunus Emre şiirlerine muhteviyatında yer verilen ilk eser İz staroy turetskoy poezii [Eski Türk Şiirinden] adıyla 1978'de Moskova'da basılmıştır. Söz konusu eser, klasik doğu edebiyatı uzmanı İ. İ. Borolinoy tarafından hazırlanmıştır. Derleme olan bu eserde, Yunus Emre, Ahmet Paşa, Baki (Mahmud Abdulbaki), Nabi (Yusuf Nabi Efendi) ve Nedim (Ahmet Nedim)'in şiirleri bulunmaktadır. Oljas Süleymanov'un yazmış olduğu önsözün bulunduğu kitapta, Yunus Emre şiirleri Türkçeden Rusçaya Semen Lipkin tarafından tercüme edilmiştir.

SSCB döneminde Yunus Emre şiirlerine içeriğinde yer verilen diğer bir çalışma da Turetskaya Aşıkskaya Poeziya [Türk Aşık Şiirleri] başlığını taşımaktadır. Bu eserde, Türk edebiyatından Yunus Emre, Kaygusuz Abdal, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, Aşık Ömer, Dertli, Erzurumlu Emrah, Ruhsati ve Aşık Veysel'in şiirleri bulunmaktadır. Bu eserin derlemesini yapan, önsözünü ve değerlendirmesini yazan Halık Guseynoviç Koroglı'dır. Eserdeki Yunus Emre'ye ait 19 şiiri tercüme eden kişi ise S. N. İvanova'dır.

Bu eserden sonra da Yunus Emre şiirleri Rusçaya çevrilmiştir. Mesela, SSCB'nin son döneminde Lyubovnaya lirika klassiçeskih poetov Vostoka Perevodı s arabskogo, persidskogo, turetskogo [Arapça, Farsça, Türkçeden Klasik Doğu Şairlerinin Aşk Şiirleri] adıyla çıkan eserde de 15 Yunus Emre şiiri S. Lipkin ve S. İvanova tarafından Rusçaya tercüme edilmiştir.

S. N. İvanova tarafından hazırlanan Svitok Stoletiy-Tyurksaya klassiçeskaya poeziya XIII-XX vekov [Yüzyılların Parşömeni- XIII-XX. Yüzyılların Klasik Türk Şiiri] adlı eserde Yunus Emre'nin şiirlerine de yer verilmiştir. Bu eser, sadece Türkiye'deki Türk edebiyatını kapsamamaktadır; isminden de anlaşılacağı üzere Türk halkları şairlerinin şiirlerine bu çalışmada yer verilmiştir. Derleyicisi ve çevirmeni İvanova olan bu çalışmada Özbek, Türk (Türkiye), Azerbaycan, Türkmen ve Tatar şairlerin şiirleri bir araya getirilmiştir. Konumuzla ilgili olarak bu çalışmada, 39 Yunus Emre şiirinin Rusça çevirisi bulunmaktadır.”[14]

Derleyicisi Demet Küçük, çevirmeni Nadia Akkaş olan Yunus Emre/Rusça Seçme Hikayeler[15] kitabı yayınlanmıştır.

Azerbaycan:

“1970’li yıllarda da Azerbaycan SSC Bilimler Akademisi’nde Yunus Emre ile ilgili Rusça olarak kaleme alınmış eserler yazılmıştır: Martıntsev A.E. (1973). Pribilizitelnaya Rifma V Gazelyah Yunusa Emre (Yunus Emre Gazellerindeki Yakın Uyak Meselesi), Sovetskaya Tyurkologya (Sovyet Türkolojisi), SSCB Bilimler Akademisi, Azerbaycan SSC Bilimler Akademisi. Bakü, №5, s. 115-116.

Maştakova E.İ. (1978). Problemı Turets koy Srednevekovoy Literaturı V Sovets koy Turkologiy (Sovyet Türkolojisinde Türk Orta Asır Edebiyatı Meseleleri), So vetskaya Tyurkologya (Sovyet Türkoloji si), SSCB Bilimler Akademisi, Azerbaycan SSC Bilimler Akademisi. Bakü, №3, s. 17.

Azerbaycan’da Yunus Emre ile ilgili çalışmalar genellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında karşımıza çıkmaktadır. 1926’dan itibaren Fuat Köprülü’nün eserlerinin de takip edildiği Azerbaycan’da 1927’de Emin Abidin’in “Maarif İşçisi” gazetesinde neşredilen hece vezninin tarihi ile ilgili makalesinde Yunus Emre’nin hece vezniyle yazdığı şiirlerden bahsedilmektedir.

Bunu takip eden Salman Mümtaz’ın Osmanlı edebiyatına etkisi büyük olan Yunus Emre’nin Azerbaycan edebiyatına ve kurucusu Molla Kasım’a ilgisini anlatan Molla Qasım ve Yunus Emre adlı makalesi ile karşılaşıyoruz. Mümtaz, 1928’de Yunus’un şiirlerini Azerbaycan Türkçesi ne aktaran ilk kişi olarak gösterilmektedir.[16]

Yunus Emre Azerbaycan’da asıl 1980’li yıllardan itibaren tanınmaya başlamıştır. Yunus ile ilgili yazılar yazan Anar, Bahtiyar Vahabzade, Bekir Nebiyev, Tofiq Hacıyev, Azade Rüstemova, Qara Namazov, Yusif Seyidov, Mürsel Mürselov, Kamil Veli Nermanoğlu, Füzuli Bayat, Mahire Quliyeva, Feride Veliyeva gibi edipleri de saymak gerekir. Bu ilk örneklerden sonra farklı zamanlarda Yunus Emre şiirlerini yayınlayanlar arasında Memmed Aslan, Müzeffer Şükür, Celal Beydili Memmedov’u da sayabiliriz.”[17]

Aşağıdaki şiirler onun şairler tarafından nasıl görüldüğünün örnekleridir.

Yunus Emreye-Bahtiyar Vahabzade (Azerbaycan)

Efsane mi gerçek mi? Bu insan nice insan.

Varlık sesidir, kopmuş O, Türk’ün kopuzundan.

Türk’le birlikte anılan onunla bütünleşmiş müzik aleti nedir? diye sorulsa bütün insanlar Dede Korkut’tan ötürü kopuz cevabı verecektir. Bahtiyar Vahabzade de Yunus Emre’yi Türk’ün kopuzundan kopmuş bir varlık sesi olarak tanımlar.

Selâm Goca Yunus- Memmed Aslan (Azerbaycan)

Selâm olsun, goca Yunis,

Selâm şergin söz çeşmesi.

Yüz illerin o üzünden, Türk’ün aşıb gelen sesi.

Memmed Aslan, Yunus Emre’yi “Doğu’nun söz çeşmesi ve binlerce yıllık Türk kültürünün kesintisiz sesinin bir parçası” olarak tanımlar.[18]

Türkmenistan:

“Türkmenistan’da Yunus Emre’den ilk bahseden eserlerin çoğu Türkmen edebiyatı konulu genel eserlerdir. Kitapta Türkmen Türkçesinin tarihi dönemlerin den bahsedilirken Yunus Emre Divanı’ndan da bahsedilmektedir (Muhamedova: 1973, 88).

Muhamedova Z.B. (1973). İssledovanya Po İstarii Türkmenskogo Yazıka XI-VIV Vekov (XI-VIV yy. Eski Türkmenceyle İlgili Araştırmalara Dair), Türkmenistan SSC Bilimler Akademisi, Mahtumkulu Dil ve Edebiyat Enstitüsü Yayımları. “Ilım” Basımevi, Aşgabat (Yesbossynov, 2020: 917-924).

Berdi Sarıyev, “Uluslararası Türk Dünyası Yunus Emre Sempozyumu”nda sunduğu bildiride[19] Yunus Emre’nin şiirlerinin Türkmenistan’daki ders kitaplarında yer aldığını ve çocuklara okutulduğunu ifade etmektedir. Bunun dışında yaptığımız araştırmalarda Türkmenistan’da da Yunus Emre’nin eserlerinin Türkmen Türkçesine aktarıldığını görüyoruz.

Yunus Emre Güldesse (Türkmence Gül deste) (1991). Kültür Bak. Yay., Ankara. Ýunus Emre, Söýelin Söýülelin – Goşgy (2000). Aşgabat.

Ataýev Kakajan (2004). Ýunus Emre – Divan, Miras Kitapları, Aşgabat.”[20]

Ayrıca, Türkmenistan Aşgabat’ta Yunus Emre Heykeli bulunmaktadır.

Özbekistan:

Yunus Emre, Türkiye'de olduğu gibi Özbekistan'da da çok sevilen bir şairdir. Şiirlerinin Özbekçeye tercüme edildiği, üniversitelerin Edebiyat, Türkoloji bölümlerinin müfredat programlarından yer aldığı, bunun yanısıra Özbek şarkıcıları tarafından söylenmesi bunun bir kanıtıdır. Yunus Emre'nin şiirleri başta Özbekistan Halk şairi Cemal Kemal, ünlü şair Mirza Kencebek olmak üzere, birçok Özbek şairleri ve tercümanları aracılığıyla Özbek okuyucularının istifadesine sunulmuştur.

2020 yılında Mirza Kencebek tarafından tercüme edilip, Özbekistan Yazarlar Birliği'nin hamiyliğinde yayınlanan kitap, Özbekistan Cumhurbaşkanı tarafından Türkiye Cumhurbaşkanına hediye edilmiştir.

Özbek bilim adamı Doç. Dr. Adhambek Alimbekov, Yunus Emre şiirlerini konu alan “İshq asiri bo‘lgan jon” (“Aşkın Esiri Olan Can”) adlı kitap yayınlanmıştır.[21]

Tilavov’un makalesinden, Özbekistan Yüksek Eğitim kurumlarından Filoloji, Türkoloji Bölümlerinde Yunus Emre'nin hayatı ve şiirleri Özbek talebelerine okutulmakta olduğunu ve ilmi çalışmaların yapıldığını öğrenmekteyiz.

Bu bağlamda, Yunus Emre hakkındaki ilmi çalışmalar içerisinde Doç. Dr. Adhambek Alimbekov’un “Işk asiri bolgan can” (Aşkın Esiri olan Can) kitabı ayrıca yer tutmaktadır.

Yeri gelmişken söylemek gerekir ki, Özbek bilimadamları, şair hakkındaki ilk ilmi araştırmayla 2003 yılında âşina oldular. Bu tarihte merhum Prof. Dr. Mahmut Es’ad Coşan’ın “Yunus Emre ve Türk Şiiri” kitabı Dr. Seyfettin Seyfullah tarafından Özbekçeye çevirilip, yayınlandı. Bu güzide çalışmaya birkaç Özbek şairi ve tercümanların Yunus Emre'den tercüme ettikleri şiirlerin tercümesi de ilave edilmiştir.

Taşkent Devlet Şarkşinaslık Üniversite talebelerine Yunus Emre konusu, bitirme ve master tezi olarak verilmektedir.

Örneğin; Madine Hidayatova 2012 yılında Yunus Emre hayatı ve şiirleri üzerindeki master tezini başarılı tarzda savunmuş ve “İşk ve aşık” (Aşk ve aşık) kitabını yayınlatmıştır. Bu kitapta Yunus Emre şiirleri Ali Şiir Nevai’nin aşka ait bazı şiirleriyle kıyaslanmakta, bunun yanı sıra şiirlerindeki ırmak, ağaç, bülbül, pervane, pazar gibi motifler analiz edilmektedir.

Çeşitli etkinliklerde talebeler tarafından Yunus Emre şiirleri büyük bir coşku ve heyecanla okunmaktadır.

Nitekim, yine Tilalov’un ifadesiye: “Özbek halkının Yunus Emre'nin kişiliği, dünya görüşü, onun insanlığa verdiği mesajlarına âşina olmasına “Yunus Emre” filminin özel bir televizyon kanalı tarafından Özbekçeye tercüme edilerek, seyircilere sunulması büyük rol oynadı, diyebiliriz. Filmin ilk bölümlerini izleyen seyirciler heyecan ve intibalarını yorumlarıyla ifade ettiler.”[22]

Kırgızistan:

Yunus Emre’nin ve şiirlerinin Kırgızistan’da tanınması için hazırlanan ilk yayınlardan biri Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı tarafından 2014’te yayınlanmıştır: Emek Üşenmez, İlyas Topsakal ve Mehmet Yalçın Yılmaz’ın hazırladığı Yunus Emre (Kırgızca-Türkçe) eseri, 2016’da yayınlanan Юнус Эмре: Yunus Emre, (Kirghiz; Kyrgyz) adlı eserdir. Bu çalışmayı 2019’da yine TDAV yayınları arasından çıkan Yunus Emre (Türkçe – Kırgız Türkçesi, Hz. Fatma Bölükbaş) adlı eser takip eder.

Kırgızistan’da da Yunus Emre ve şiirleri üzerindeki çalışmalar son dönemlerde artmaktadır. Yunus Emre’nin şiirlerini önce hocası ünlü şair Türkolog Prof. Dr. Salican Cigitov’un yönlendirmesiyle tez olarak çalışıp Kırgız Türkçesine aktaran ve 2005 yılında kitaplaştırarak Bişkek’te yayınlayan Türkolog Altınbek İsmailov’un Süyüüdin Sultanı Yunus Emre/Sevgi Sultanı Yunus Emre adlı eseri dik kate değerdir. Bu eser 2010’da Süyüünün sultanı Yunus Emre (körköm kotorma), 2. Basılışı, “Biyiktik” basması, Bişkek, 2010 künyesiyle ikinci baskısını yapmıştır. Eserin ilk bölümünde Yunus Emre’nin hayatı ve edebi kişiliği, felsefesi, dünya görüşü ve şiirlerinin incelemesi vardır. İkinci bölümde ise Yunus Emre’nin şiirlerinin orijinali ve hemen yanında da Kırgız Türkçesine aktarması yer almaktadır. İsmailov, halen Yunus’un diğer eserlerini Kırgız Türkçesine kazandırmaya çalışmaktadır.[23]

Kazakistan:

Nergis Biray’ın bilgilendirici makalesinden Yunus Emre’nin Kazakistan’daki varlığıyla ilgili aşağıdaki malumatı alıyoruz:

“Kazakistan’da da son yıllarda gittikçe artan ve ilgi çeken Yunus Emre çalışmalarının olduğu görülmektedir. 1999 yılında yazılmış olan makale, şimdilik tespit edebildiğimiz ilk çalışmadır: Sarjayev Oljas (2020). “Jünis Emire, Sü yeyik, süysineyik, düniye eşkimge qalmas!”

Diğer internette bulduğumuz çalışma 2014 yılında paylaşılmıştır. Almat İsedil tarafından aktarılan Türik poeziyası adlı kitapta Yunus Emre’ye de yer verilmektedir. Yine aynı yazar 03 sevir/nisan 2014 yılında “şöl dalağa aydın nurı tögilip…” başlıklı yazısında Yunus Emre’den bahsetmiştir.

Yunus Emre’den bahseden bu genel çalışmalardan biri Kümisbayev Ötegen’in 2015’te Almatı’da yayınladığı Şığıs Şayırları adlı eseridir. Bu tarzda genel konuları işleyen yine aynı yazara ait Altın Qazıq (Almatı, 2020) adlı eserde de Yunus Emre’den “Jünis Emire – Gumanist Aqın” başlığını taşıyan bölümde söz edilmektedir.

Tasavvufla ilgili Jumajanova F.T.’ye ait Almatı’da Qazaq Universitesi tarafından 2015’te yayımlanan Qazaq Ädebiyatin dağı Şariyğat Negizderiniŋ Körinisi adlı eserde de Yunus Emre’den bahsedildiğini görüyoruz.

Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı tarafından Kazakistan’da da Yunus Emre’nin tanıtılması amacıyla “Jünis Emire: Yunus Emre (2016). TDAV Yayınları, İstanbul” adlı eser, Kazak Türkçesiyle yayınlanmıştır.

Kazakistan şair ve yazarlarının hayatları, edebi şahsiyetleri ve eserlerinden örneklerin paylaşıldığı https://adebiportal.kz adlı internet sitesinde de Türik poeziyası: Jünis Emire (2016) adlı bir sayfada şairin tanıtıldığını ve şiirlerinden Kazak Türkçesine aktarılanlarının yer aldığını görmekteyiz. Özellikle son yıllarda Kazak iş adamları ve Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi’nin katkılarıyla 2018 yılında şair Malik Otarbayev tarafından Yunus Emre’nin yüz şiiri “Yunus Emre’nin Şiirleri” adıyla Türkiye Türkçesinden Kazak Türkçesine aktarılmıştır.

Yine 2019 tarihinde radyoda yayınlanan ve aynı tarihlerde Türki Älemi dergisinde Sultan Tolqın tarafından yayınlanan “Türki äleminiŋ ğulaması Yunus Emre” adlı makale de Yunus Emre ve şiirleri üzerinde yapılan yayınlardandır.

2021 yılında Naqtıbay Esimjan’ın Jünis Emre – türki älemine ortaq tulğa adlı eseri de kayda değer yayınlardan biridir.”[24]

Tataristan:

Kazan Federal Üniversitesi’nin 2014 yılında Kazan’da yayınladığı Исламская тематика в творчестве турецких поэтов средневековья adlı eserde Yunus Emre’nin hayatı, edebi kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilmiş, şiirlerinden örnekler Rusçaya aktarılmış olarak esere alınmıştır.[25]

Rusya ve Türk Cumhuriyetleri:

Öncelikle belirtmek gerekir ki, Rus müşteriki P. Melioransky adındaki bir yazar, Petersburg’da Rusça olarak yazdığı tefsirlerinde Yunus için bizlere bugün bile ışık tutan hususlara değinmiştir.[26]

Bir özet vermek gerekirse; “Rusya'da Yunus Emre yaradıcılığına ilgi 1980'li yıllarda artmaya başladı. Bu zamana kadar Yunus Emre'nin poetik dünyası hususi tetkikat objekti gibi öğrenilmemiştir. Rus doğuşünasları A. Krımski[27] ve V. Gordlevski[28] öz eserlerinde şaire muayyen dikkat yetirmiş, İ. Borolina[29] ve V. Karbuzova[30] ise şairin hayat ve yaradıcılığının umumi tasvirini vermişlerdir.

Şairin poetikasının bazı meselelerinin öğrenilmesine A Martinsev[31] değerli makaleler hasretmiştir. V. Kudelin[32] hususi olarak şairin hayat ve faaliyetini öğrenmiş ve önemli incelemeler yapmıştır. Müellifin tercümesinde şairin yüzden fazla şiiri kitaba ilave edilmiştir. Bu tercümeler, tercümandan büyük cesaretle talep etse de, tercüme nazariyesi bakımından muvaffakiyet kazanamıyor. Önemli araştırmacı Gürcü doğuşünası Ş. Gabeskiriya[33] aparmıştır. Rusça yazılmış eserde o şairin dili ve üslubu derinden tahlil edilmiştir. Bu eserde Yunus Emre'nin dili ilk defa olarak araştırılır. Kitapta Türk dilinin öğrenilmesi için önemli olan şairin lugat fondunun meraklı meseleleri (sinonimler, antonimler, sufi terminolojisi), isimler, sıfat ve fiiller incelenir. Ayrı ayrı bölümlerde Türk ve Yabancı leksikanın istifadesi araştırılır.

Yunus Emre yaratıcılığının öğrenilmesinde zengin araştırmalardan birisi de E. Cavelidze’ye[34] aittir. E. Cavelidze, Yunus Emre'nin dünya görüşünün bazı meselelerini incelemiş, Sovyet devrinde barmak arası bakılan sufi cereyanının ilgili taraflarını okuyucuya açıklamıştır. Müellif yazmaktadır ki, Türkiye'nin edebi ve kültürel hayatının iptidai devrinin öğrenilmesinde Yunus Emre'nin yaratıcılığının ve dünya görüşünün etraflıca tahlil edilmesi zorunludur.

1983 yılında, S. İvanov'un tercümesinde "Türk Aşık Poeziyasi" adlı mecmua bastırılımıştır. Mecmuada çeşitli devirlerin (Yunus Emre'den Aşık Veysel'e kadar) dokuz en meşhur halk aşığının şiirleri sunulmuştur. Rus okuyucusu ilk defa Kaygusuz Abdal'ın, Pir Sultan Abdal'ın ve Karacaoğlan'ın yaratıcılığı ile tanışmıştır.

1994 Yılında, Bakü’de V. Kafarov'un tercümesinde "Eklil" adlı kitapta Yunus Emre'nin şiirlerinin basılması, bu şairin artık geniş ve sevimli olmasının parlak bir tezahürüdür. Mukaddemede şairin dünya görüşü ve lirikasının hümanizmi hakkında Prof. B. Vahapzade geniş bilgiler vermiştir.

Kononov, Yunus Emre'nin Dili’ni[35] işlemiştir.”[36]

Dolayısıyla, çoğunluğu Türkler olmak üzere kalabalık milletleri barındıran Sovyetler Birliği pek çok alanda olduğu gibi Türkoloji alanında da önemli araştırmalar yapmış, Türk bilginlerinin çalışmalarına değinmiştir. Benzeri çalışmalar arasında Anadolu Türk halk edebiyatının ünlü ismi Yunus Emre’nin özel bir yeri vardır. Sovyet devrinde Yunus Emre, haklı olarak daha çok Türkmenistan ve Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetlerinde ele alınmış, ama Moskova ile St. Petersburg gibi SSCB Bilimler Akademisi’ne bağlı merkezî Şarkiyat Enstitülerinde yürütülen araştırmaların ağırlık kazandığını da belirtmek gerekir. Örneğin, Anadolu sahasına aît Orta Asır Devri edebiyatı araştırmaları A.E.Martıntsev, V.V. Jirmunskiy, İ.V.Stebleva gibi bilim adamlarının eserlerinde yer almış, birçok araştırmaları üniversite düzeyinde ders kitabı olarak yayımlanmıştır. Bu çalışmalar muhteva, edebiyat nazariyesi ve karşılaştırmalı tahlil açısından yöresel özelliklere göre sınıflandırılır ve şiir tahlilleri, metin incelemesi, sentaks, semantik, fonolojik ve fonomorfolojik özelliklerinin tespit edilmesi gibi detaylı yorumlamalarla devam eder. Bu bakımdan Türk ve yabancı bilim adamlarının ilgili çalışmalarını karşılıklı olarak değerlendirmeleri, her bir çalışma veya çalışmalar üzerine yorumlamalarda bulunmaları dikkat çekicidir. Bu konuda benzer çalışmalar yapan bilim adamlarının en önemlilerinden birisi de V. B. Kudelin’dir. Kudelin’in hazırlamış olduğu doçentlik çalışması bu konudaki makale ve ansiklopedik bilgiler gibi diğer eserlerden ayrılmaktadır.[37] Bu tez, “Kudelin V.G. (1979). Poeziya Yunus Emre. K Voprosu O Gumanizme V Literature Srednih Vekov (Yunus Emre’nin Şairliği. Orta Asır Türk Edebiyatındaki Hümanizme Dair) (yayımlanmamış doçentlik tezi)’ dir.

Kudelin bundan ayrı olarak Yunus Emre Hakkında çok sayıda makale yayınlamıştır. Yesbossynov, Yunus Emre’nin şiirlerini Rus dilinde teorik açıdan detaylarıyla inceleyen ve edebî Rusçaya kazandıran Rus bilim adamı Vladimir Borisoviç, Kudelin’in Yunus Emre konulu çalışmaları içerisinde yer alan aşağıdaki eserleri özellikle saymaktadır:

Kudelin V.G. (1970). “Nekotorıye Voprosı İzuçeniya Jizni i Tvorçestva Yunus Emre (Yunus Emre’nin Şairliği ve Hayatının Bazı Yönlerine Dair)”, Vestnik Moskov skogo Universiteta – Moskova Üniversitesi Belleteni, Şarkiyat Araştırmaları, 2: 72-81.

Kudelin V.G. (1970). “K Voprosu O gu manizme V Literature Srednih Vekov (Orta Asır Edebiyatındaki Hümanizme Dair)”, Vestnik Moskovskogo Universiteta-Moskova Üniversitesi Belleteni, Şarkiyat Araştırmaları, 2: 72-81.

Kudelin V.G. (1979). “Filosofskiye i Moralno-Etiçeskiye Problemi V Poeme Yunusa Emre Risalyat Al-Nushya (Yunus Emre’nin Risalyat Nushya’daki Felsefi, Etik ve Ahlakî Problemlere Dair)” Litare tura i Knigi/Edebiyat ve Kitaplar, Mosko va. (Maştakova. Sovetskaya Tyurkologya, 1978: №3).

Yazıda, Kudelin’in bu eserleri dışında Yunus Emre’nin şiirlerinden Rusça’ya aktardıklarından da bahsedilmektedir: Kudelin V.B. (1980). Poezya Yunusa Emre. K Voprosu O Gumanizme v Literature Srednih Vekov (Yunus Emre Poezisi. Orta Asır Edebi Mahsullerindeki Humanizm Meselelerine Dair), M. V. Lomonosov Moskova Devlet Üniversitesi Asya ve Afrika Enstitüsü, Nauka Basımevi. Moskova, 1980.

Adı geçen makalede Almatı’daki Kazakistan Milli Kütüphanesi’nden elde edilen ve yukarıda bahsi geçen çalışmalara ek olarak Poeziya Yunusa Emre. K Voprosu O Gumanizme V Literature Srednih Ve kov (Yunus Emre’nin Şiirleri. Orta Asır Edebi Mahsullerindeki Humanizm Meselelerine Dair İncelemeler) adlı eserden de söz edilmektedir. Eserde Yunus Emre’nin Edebi ve Kişisel Hayatının Araştırılması; Yunus Emre’nin Şiirlerindeki Felsefi ve Etik Meselelere Dair; Yunus Emre Şiirlerindeki Ana Lirik Yaklaşım; Yunus Emre Sanatını İncelemede Karşılaşılan Bazı Problemlere Dair; Risalyat al-Nushya Poeması adındaki bölümlerde Yunus Emre ve eserlerinin ayrıntılı bir şekilde ele alındığı belirtilmektedir.[38]

Yunus Emre şiirlerinin Türk lehçelerine aktarımı ile ilgili elimizdeki bilgiler henüz çok yenidir. Bu aktarı faaliyetleri, 1982 yılında Memmed Aslan tarafından Azerbaycan Türkçesine aktarılan bir çalışmadaki Yunus Emre şiirleri hariç, SSCB sonrasında gerçekleştirilebilmiştir. Daha öncesinde ise Yunus Emre'nin şiirleri Rusça aracılığıyla Türk boylarının yaşadığı coğrafyalara ulaşmıştır.

SSCB döneminde, Yunus Emre şiirlerine muhteviyatında yer verilen ilk eser İz staroy turetskoy poezii [Eski Türk Şiirinden] adıyla 1978'de Moskova'da basılmıştır. Söz konusu eser, klasik doğu edebiyatı uzmanı İ. İ. Borolinoy tarafından hazırlanmıştır. Derleme olan bu eserde, Yunus Emre, Ahmet Paşa, Baki (Mahmud Abdulbaki), Nabi (Yusuf Nabi Efendi) ve Nedim (Ahmet Nedim)'in şiirleri bulunmaktadır. Oljas Süleymanov'un yazmış olduğu önsözün bulunduğu kitapta, Yunus Emre şiirleri Türkçeden Rusçaya Semen Lipkbin tarafından tercüme edilmiştir.

SSCB döneminde Yunus Emre şiirlerine içeriğinde yer verilen diğer bir çalışma da Turetskaya Aşıkskaya Poeziya [Türk Aşık Şiirleri] başlığını taşımaktadır. Bu eserde, Türk edebiyatından Yunus Emre, Kaygusuz Abdal, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, Aşık Ömer, Dertli, Erzurumlu Emrah, Ruhsati ve Aşık Veysel'in şiirleri bulunmaktadır. Bu eserin derlemesini yapan, önsözünü ve değerlendirmesini yazan Halık Guseynoviç Koroglı'dır. Eserdeki Yunus Emre'ye ait 19 şiiri tercüme eden kişi ise S. N. İvanova'dır.

Bu eserden sonra da Yunus Emre şiirleri Rusçaya çevrilmiştir. Mesela, SSCB'nin son döneminde Lyubovnaya lirika klassiçeskih poetov Vostoka Perevodı s arabskogo, persidskogo, turetskogo [Arapça, Farsça, Türkçeden Klasik Doğu Şairlerinin Aşk Şiirleri] adıyla çıkan eserde de 15 Yunus Emre şiiri S. Lipkin ve S. İvanova tarafından Rusçaya tercüme edilmiştir.

S. N. İvanova tarafından hazırlanan Svitok Stoletiy-Tyurksaya klassiçeskaya poeziya XIII-XX vekov [Yüzyılların Parşömeni- XIII-XX. Yüzyılların Klasik Türk Şiiri] adlı eserde Yunus Emre'nin şiirlerine de yer verilmiştir. Bu eser, sadece Türkiye'deki Türk edebiyatını kapsamamaktadır; isminden de anlaşılacağı üzere Türk halkları şairlerinin şiirlerine bu çalışmada yer verilmiştir. Derleyicisi ve çevirmeni İvanova olan bu çalışmada Özbek, Türk (Türkiye), Azerbaycan, Türkmen ve Tatar şairlerin şiirleri bir araya getirilmiştir. Konumuzla ilgili olarak bu çalışmada, 39 Yunus Emre şiirinin Rusça çevirisi bulunmaktadır.”[39]

Derleyicisi Demet Küçük, çevirmeni Nadia Akkaş olan Yunus Emre/Rusça Seçme Hikayeler[40] kitabı yayınlanmıştır.

Azerbaycan:

“1970’li yıllarda da Azerbaycan SSC Bilimler Akademisi’nde Yunus Emre ile ilgili Rusça olarak kaleme alınmış eserler yazılmıştır: Martıntsev A.E. (1973). Pribilizitelnaya Rifma V Gazelyah Yunusa Emre (Yunus Emre Gazellerindeki Yakın Uyak Meselesi), Sovetskaya Tyurkologya (Sovyet Türkolojisi), SSCB Bilimler Akademisi, Azerbaycan SSC Bilimler Akademisi. Bakü, №5, s. 115-116.

Maştakova E.İ. (1978). Problemı Turets koy Srednevekovoy Literaturı V Sovets koy Turkologiy (Sovyet Türkolojisinde Türk Orta Asır Edebiyatı Meseleleri), So vetskaya Tyurkologya (Sovyet Türkoloji si), SSCB Bilimler Akademisi, Azerbaycan SSC Bilimler Akademisi. Bakü, №3, s. 17.

Azerbaycan’da Yunus Emre ile ilgili çalışmalar genellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında karşımıza çıkmaktadır. 1926’dan itibaren Fuat Köprülü’nün eserlerinin de takip edildiği Azerbaycan’da 1927’de Emin Abidin’in “Maarif İşçisi” gazetesinde neşredilen hece vezninin tarihi ile ilgili makalesinde Yunus Emre’nin hece vezniyle yazdığı şiirlerden bahsedilmektedir.

Bunu takip eden Salman Mümtaz’ın Osmanlı edebiyatına etkisi büyük olan Yunus Emre’nin Azerbaycan edebiyatına ve kurucusu Molla Kasım’a ilgisini anlatan Molla Qasım ve Yunus Emre adlı makalesi ile karşılaşıyoruz. Mümtaz, 1928’de Yunus’un şiirlerini Azerbaycan Türkçesine aktaran ilk kişi olarak gösterilmektedir.[41]

Yunus Emre, Azerbaycan’da asıl 1980’li yıllardan itibaren tanınmaya başlamıştır. Yunus ile ilgili yazılar yazan Anar, Bahtiyar Vahabzade, Bekir Nebiyev, Tofiq Hacıyev, Azade Rüstemova, Qara Namazov, Yusif Seyidov, Mürsel Mürselov, Kamil Veli Nermanoğlu, Füzuli Bayat, Mahire Quliyeva, Feride Veliyeva gibi edipleri de saymak gerekir. Bu ilk örneklerden sonra farklı zamanlarda Yunus Emre şiirlerini yayınlayanlar arasında Memmed Aslan, Müzeffer Şükür, Celal Beydili Memmedov’u da sayabiliriz.”[42]

Aşağıdaki şiirler onun şairler tarafından nasıl görüldüğünün örnekleridir.

Yunus Emreye-Bahtiyar Vahabzade (Azerbaycan)

Efsane mi gerçek mi? Bu insan nice insan.

Varlık sesidir, kopmuş O, Türk’ün kopuzundan.

Türk’le birlikte anılan onunla bütünleşmiş müzik aleti nedir? diye sorulsa bütün insanlar Dede Korkut‟tan ötürü kopuz cevabı verecektir. Bahtiyar Vahabzade de Yunus Emre’yi Türk’ün kopuzundan kopmuş bir varlık sesi olarak tanımlar.

Selâm Goca Yunus- Memmed Aslan (Azerbaycan)

Selâm olsun, goca Yunis,

Selâm şergin söz çeşmesi.

Yüz illerin o üzünden, Türk’ün aşıb gelen sesi.

Memmed Aslan, Yunus Emre’yi “Doğu’nun söz çeşmesi ve binlerce yıllık Türk kültürünün kesintisiz sesinin bir parçası olarak tanımlar.[43]

Türkmenistan:

“Türkmenistan’da Yunus Emre’den ilk bahseden eserlerin çoğu Türkmen edebiyatı konulu genel eserlerdir. Kitapta Türkmen Türkçesinin tarihi dönemlerin den bahsedilirken Yunus Emre Divanı’n dan da bahsedilmektedir (Muhamedova: 1973, 88).

Muhamedova Z.B. (1973). İssledovanya Po İstarii Türkmenskogo Yazıka XI-VIV Vekov (XI-VIV yy. Eski Türkmenceyle İlgili Araştırmalara Dair), Türkmenistan SSC Bilimler Akademisi, Mahtumkulu Dil ve Edebiyat Enstitüsü Yayımları. “Ilım” Basımevi, Aşgabat (Yesbossynov, 2020: 917-924).

Berdi Sarıyev, “Uluslararası Türk Dünyası Yunus Emre Sempozyumu”nda sunduğu bildiride[44] Yunus Emre’nin şiirlerinin Türkmenistan’daki ders kitaplarında yer aldığını ve çocuklara okutulduğunu ifade etmektedir. Bunun dışında yaptığımız araştırmalarda Türkmenistan’da da Yunus Emre’nin eserlerinin Türkmen Türkçesine aktarıldığını görüyoruz.

Yunus Emre Güldesse (Türkmence Gül deste) (1991). Kültür Bak. Yay., Ankara. Ýunus Emre, Söýelin Söýülelin – Goşgy (2000). Aşgabat.

Ataýev Kakajan (2004). Ýunus Emre – Divan, Miras Kitapları, Aşgabat.”[45]

Ayrıca, Türkmenistan Aşgabat’ta Yunus Emre Heykeli bulunmaktadır.

Özbekistan:

Yunus Emre, Türkiye'de olduğu gibi Özbekistan'da da çok sevilen bir şairdir. Şiirlerinin Özbekçeye tercüme edildiği, üniversitelerin Edebiyat, Türkoloji bölümlerinin müfredat programlarından yer aldığı, bunun yanısıra Özbek şarkıcıları tarafından söylenmesi bunun bir kanıtıdır. Yunus Emre'nin şiirleri başta Özbekistan Halk şairi Cemal Kemal, ünlü şair Mirza Kencebek olmak üzere, birçok Özbek şairleri ve tercümanları aracılığıyla Özbek okuyucularının istifadesine sunulmuştur.

2020 yılında Mirza Kencebek tarafından tercüme edilip, Özbekistan Yazarlar Birliği'nin hamiyliğinde yayınlanan kitap, Özbekistan Cumhurbaşkanı tarafından Türkiye Cumhurbaşkanına hediye edilmiştir.

Özbek bilim adamı Doç.Dr. Adhambek Alimbekov, Yunus Emre şiirlerini konu alan “İshq asiri bo‘lgan jon” (“Aşkın Esiri Olan Can”) adlı kitap yayınlanmıştır.[46]

Tilavov’un makalesinden, Özbekistan Yüksek Eğitim kurumlarından Filoloji, Türkoloji Bölümlerinde Yunus Emre'nin hayatı ve şiirleri Özbek talebelerine okutulmakta olduğunu ve ilmi çalışmaların yapıldığını öğrenmekteyiz.

Bu bağlamda, Yunus Emre hakkındaki ilmi çalışmalar içerisinde Doç. Dr. Adhambek Alimbekov’un “Işk asiri bolgan can” (Aşkın Esiri olan Can) kitabı ayrıca yer tutmaktadır.

Yeri gelmişken söylemek gerekir ki, Özbek bilimadamları, şair hakkındaki ilk ilmi araştırmayla 2003 yılında âşina oldular. Bu tarihte merhum Prof. Dr. Mahmut Es’ad Coşan’ın “Yunus Emre ve Türk Şiiri” kitabı Dr. Seyfettin Seyfullah tarafından Özbekçeye çevirilip, yayınlandı. Bu güzide çalışmaya birkaç Özbek şairi ve tercümanların Yunus Emre'den tercüme ettikleri şiirlerin tercümesi de ilave edilmiştir.

Taşkent Devlet Şarkşinaslık Üniversite talebelerine Yunus Emre konusu bitirme ve master tezi olarak verilmektedir.

Örneğin, Madine Hidayatova, 2012 yılında Yunus Emre hayatı ve şiirleri üzerindeki master tezini başarılı tarzda savunmuş ve “İşk ve aşık” (Aşk ve aşık) kitabını yayınlatmıştır. Bu kitapta Yunus Emre şiirleri Ali Şiir Nevai’nin aşka ait bazı şiirleriyle kıyaslanmakta, bunun yanı sıra şiirlerindeki ırmak, ağaç, bülbül, pervane, pazar gibi motifler analiz edilmektedir.

Çeşitli etkinliklerde talebeler tarafından Yunus Emre şiirleri büyük bir coşku ve heyecanla okunmaktadır.

Nitekim, yine Tilalov’un ifadesiye: “Özbek halkının Yunus Emre'nin kişiliği, dünya görüşü, onun insanlığa verdiği mesajlarına âşina olmasına “Yunus Emre” filminin özel bir televizyon kanalı tarafından Özbekçeye tercüme edilerek, seyircilere sunulması büyük rol oynadı, diyebiliriz. Filmin ilk bölümlerini izleyen seyirciler heyecan ve intibalarını yorumlarıyla ifade ettiler.”[47]

Kırgızistan:

Yunus Emre’nin ve şiirlerinin Kırgızistan’da tanınması için hazırlanan ilk yayınlardan biri Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı tarafından 2014’te yayınlanmıştır: Emek Üşenmez, İlyas Topsakal ve Mehmet Yalçın Yılmaz’ın hazırladığı Yunus Emre (Kırgızca-Türkçe) eseri, 2016’da yayınlanan Юнус Эмре: Yunus Emre, (Kirghiz; Kyrgyz) adlı eserdir. Bu çalışmayı 2019’da yine TDAV yayınları arasından çıkan Yunus Emre (Türkçe – Kırgız Türkçesi, Hz. Fatma Bölükbaş) adlı eser takip eder.

Kırgızistan’da da Yunus Emre ve şiirleri üzerindeki çalışmalar son dönemlerde artmaktadır. Yunus Emre’nin şiirlerini önce hocası ünlü şair Türkolog Prof. Dr. Salican Cigitov’un yönlendirmesiyle tez olarak çalışıp Kırgız Türkçesine aktaran ve 2005 yılında kitaplaştırarak Bişkek’te yayınlayan Türkolog Altınbek İsmailov’un Süyüüdin Sultanı Yunus Emre/Sevgi Sultanı Yunus Emre adlı eseri dikkate değerdir. Bu eser 2010’da Süyüünün sultanı Yunus Emre (körköm kotorma), 2. Basılışı, “Biyiktik” basması, Bişkek, 2010 künyesiyle ikinci baskısını yapmıştır. Eserin ilk bölümünde Yunus Emre’nin hayatı ve edebi kişiliği, felsefesi, dünya görüşü ve şiirlerinin incelemesi vardır. İkinci bölümde ise Yunus Emre’nin şiirlerinin orijinali ve hemen yanında da Kırgız Türkçesine aktarması yer almaktadır. İsmailov, halen Yunus’un diğer eserlerini Kırgız Türkçesine kazandırmaya çalışmaktadır.[48]

Kazakistan:

Nergis Biray’ın bilgilendirici makalesinden Yunus Emre’nin Kazakistan’daki varlığıyla ilgili aşağıdaki malumatı alıyoruz:

“Kazakistan’da da son yıllarda gittikçe artan ve ilgi çeken Yunus Emre çalışmalarının olduğu görülmektedir. 1999 yılında yazılmış olan makale, şim dilik tespit edebildiğimiz ilk çalışmadır: Sarjayev Oljas (2020). “Jünis Emire, Sü yeyik, süysineyik, düniye eşkimge qalmas!”

Diğer internette bulduğumuz çalışma 2014 yılında paylaşılmıştır. Almat İsedil tarafından aktarılan Türik poeziyası adlı kitapta Yunus Emre’ye de yer verilmektedir. Yine aynı yazar 03 sevir/nisan 2014 yılında “şöl dalağa aydın nurı tögilip…” başlıklı yazısında Yunus Emre’den bahsetmiştir.

Yunus Emre’den bahseden bu genel çalışmalardan biri Kümisbayev Ötegen’in 2015’te Almatı’da yayınladığı Şığıs Şayır ları adlı eseridir. Bu tarzda genel konuları işleyen yine aynı yazara ait Altın Qazıq (Almatı, 2020) adlı eserde de Yunus Emre’den “Jünis Emire – Gumanist Aqın” başlığını taşıyan bölümde söz edilmektedir.

Tasavvufla ilgili Jumajanova F.T.’ye ait Almatı’da Qazaq Universitesi tarafından 2015’te yayımlanan Qazaq Ädebiyatin dağı Şariyğat Negizderiniŋ Körinisi adlı eserde de Yunus Emre’den bahsedildiğini görüyoruz.

Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı tarafından Kazakistan’da da Yunus Emre’nin tanıtılması amacıyla “Jünis Emire: Yunus Emre (2016). TDAV Yayınları, İstanbul” adlı eser, Kazak Türkçesiyle yayınlanmıştır.

Kazakistan şair ve yazarlarının hayatları, edebi şahsiyetleri ve eserlerinden örneklerin paylaşıldığı https://adebiportal.kz adlı internet sitesinde de Türik poeziyası: Jünis Emire (2016) adlı bir sayfada şairin tanıtıldığını ve şiirlerinden Kazak Türkçesine aktarılanlarının yer aldığını görmekteyiz. Özellikle son yıllarda Kazak iş adamları ve Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi’nin katkılarıyla 2018 yılında şair Malik Otarbayev tarafından Yunus Emre’nin yüz şiiri “Yunus Emre’nin Şiirleri” adıyla Türkiye Türkçesinden Kazak Türkçesine aktarılmıştır.

Yine 2019 tarihinde radyoda yayınlanan ve aynı tarihlerde Türki Älemi dergisinde Sultan Tolqın tarafından yayınlanan “Türki äleminiŋ ğulaması Yunus Emre” adlı makale de Yunus Emre ve şiirleri üzerinde yapılan yayınlardandır.

2021 yılında Naqtıbay Esimjan’ın Jünis Emre – türki älemine ortaq tulğa adlı eseri de kayda değer yayınlardan biridir.”[49]

Ayrıca, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 100. Yılı dolayısıyla (23.10.2023 tarihinde) Kazakistan’ın başkenti Astana’da Türk düşünürü, tasavvuf ve halk şairi Yunus Emre'nin anıtının açılışı yapılmıştır.[50]

Tataristan:

Kazan Federal Üniversitesi’nin 2014 yılında Kazan’da yayınladığı Исламская тематика в творчестве турецких поэтов средневековья adlı eserde Yunus Emre’nin hayatı, edebi kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilmiş, şiirlerinden örnekler Rusçaya aktarılmış olarak esere alınmıştır.[51]

Sonuç olarak; Yunus Emre, sevgi ve insan temelli evrensel mesajlarıyla dünya çapında kabul görmüş, birleştiriciliği nedeniyle UNESCO tarafından üç kez adına yıl düzenlenen büyük bir şahsiyettir. Özellikle Balkan coğrafyası olduğu kadar Türkçe konuşan milletlerin bulunduğu Rusya dahilinde de bu vasıfları sebebiyle önemli yere sahiptir. Tüm bunların sonucu olarak Yunus Emre’nin Rusya Federasyonu içerisinde daha ön plana çıkartılması hem birlikteliğin pekiştirilmesine hem de Balkanlarla beraber Türkiye’den dünyaya kadar yaygın bir barış mesajına hizmet edecektir.

.

Rıdvan Aras, dikGAZETE.com

Aşgabat Yunus Emre Heykeli

Kazakistan Astana Yunus Emre Anıtı

Ünlü Heykeltraş Metin Yurdanur Tarafından Moskova Odeon Parkı için Hazırlanan Yunus Emre Heykeli