CAPE TOWN’DAN GÜNEY AFRİKA’YA:
EBUBEKİR EFENDİ’NİN OSMANLI MİRASI VE TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN DİPLOMATİK VE KÜLTÜREL HAMLELERİ
Bu yazı, Osmanlı Devleti’nin Güney Afrika ile kurduğu tarihsel ilişkileri Ebubekir Efendi’nin faaliyetleri üzerinden ele almakta ve Türkiye Cumhuriyeti’nin günümüzde Güney Afrika’da yürüttüğü ekonomik, diplomatik ve kültürel çalışmaları incelemektedir.
Ebubekir Efendi’nin dini ve kültürel misyonu, Osmanlı’nın Güney Afrika’daki varlığının en somut örneğini oluştururken; Cumhuriyet döneminde gerçekleştirilen yatırımlar, restorasyon projeleri ve diplomatik temaslar, bu mirası günümüzde yeniden canlandırmaktadır.
Osmanlı Devleti’nin Afrika kıtasındaki varlığı genellikle Kuzey Afrika üzerinden değerlendirilse de Güney Afrika ile kurulan ilişkiler, Osmanlı’nın küresel diplomasi anlayışının farklı bir boyutunu ortaya koymaktadır. Bu ilişkilerin en önemli figürü, 19. yüzyılda Cape Town’a yani Ümit Burnu’na gönderilen Ebubekir Efendi’dir. Sultan Abdülaziz tarafından görevlendirilen bu alim, Osmanlı’nın dini ve kültürel diplomasi aracılığıyla Güney Afrika’daki Müslüman topluluklarla bağ kurulmasını sağlamış, yazdığı eserlerle Osmanlı’nın kültürel etkisini kalıcı hale getirmiştir.
Ebubekir Efendi’nin görevi ve etkisi…
Cape Town’daki Müslüman topluluklar, Hindistan ve Malezya kökenli göçmenlerden oluşuyordu ve dini uygulamalarda farklılıklar, topluluk içinde huzursuzluk yaratıyordu. Bu sorunların çözümü için İngiliz sömürge yönetimi, Osmanlı’dan bir alim talep etti. Sultan Abdülaziz, Ahmed Cevdet Paşa’nın tavsiyesiyle Ebubekir Efendi’yi görevlendirdi.
1863’te Cape Town’a ulaştığında Ebubekir Efendi, yalnızca bir öğretmen değil, aynı zamanda bir medeniyet taşıyıcısıydı. Erkekler ve kadınlar için okullar açtı, Kur’an eğitimi verdi, yanlış dini inanışları düzeltti. Halk arasında “bıyıklarını kesmeyenlerin Müslüman kabul edilmeyeceği”, “sakalını kesenin kafir sayılacağı”, “nikâh sırasında tarafların sarılıp öpüşmesinin zorunlu olduğu” gibi tuhaf inanışların ve cenaze definlerinde “cesedin önce ayağının mı yoksa başının mı toprağa konulacağına” dair gereksiz tartışmaların yaygın olduğunu gördü. Bu yanlış inanışları düzeltmek için yoğun çaba harcadı.
Afrikaans dilinde kaleme aldığı ‘Beyanü’d-Din’ adlı ilmihal kitabı hem dini eğitim açısından hem de Afrikaans’ın yazılı bir dil olarak gelişiminde dönüm noktası oldu.
Bu eser, ona Mecidiye Nişanı kazandırdı ve Osmanlı’nın kültürel diplomasisinin Afrika’daki en somut örneği haline geldi.
Ebubekir Efendi ayrıca Arapça ve Afrikaans eserler kaleme aldı, Mozambik’e kadar uzanan vaazlar verdi ve topluluk içinde dini otoriteyi yeniden tesis etti.
Onun misyonunu özetleyen sözlerinden biri şudur:
“İlim, insanı doğruya götüren en sağlam yoldur.”
Ayrıca eğitim ve ahlak anlayışını yansıtan şu ifadeleri de dikkat çekicidir:
“Cehalet, toplumların en büyük düşmanıdır; onu yenmenin yolu eğitimdir.”
“Din, akıl ve hikmetle birleştiğinde insanı yüceltir.”
Ebubekir Efendi, 29 Ağustos 1880’de Cape Town’da vefat etti. Mezarı, Müslümanların tarihsel hafızasında önemli bir yere sahip olan ‘Tana Baru Mezarlığı’ndadır.
Bu mezarlık, Güney Afrika’daki İslam tarihinin en eski ve en kutsal mekânlarından biri olarak kabul edilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti döneminde, Ebubekir Efendi’nin mezarının korunması ve çevresinin düzenlenmesi için restorasyon çalışmaları yürütülmüş, böylece Osmanlı mirası, günümüzde de yaşatılmıştır.
Osmanlı Kriket Kulübü: Sıradışı bir miras…
Ebubekir Efendi’nin faaliyetleriyle şekillenen Osmanlı etkisi yalnızca dini ve kültürel alanlarda değil, sosyal yaşantıda da kendini göstermiştir. İstanbul Üniversitesi İletim Dergisi’nde aktarıldığı üzere, Cape Town’da kurulan ‘Osmanlı Kriket Kulübü’, Osmanlı mirasının sıra dışı bir tezahürü olarak ortaya çıkmıştır.
Bu kulüp, Osmanlı kimliğini spor aracılığıyla görünür kılmış, Güney Afrika’daki Müslüman toplulukların sosyal hayatında bir aidiyet unsuru haline gelmiştir.
Kriket kulübü, Osmanlı’nın Güney Afrika’daki varlığının beklenmedik bir boyutunu temsil ederek, kültürel diplomasiye farklı bir katkı sunmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti’nin Güney Afrika’daki faaliyetleri…
Türkiye Cumhuriyeti döneminde, Osmanlı’dan miras kalan bu bağlar ekonomik, diplomatik ve kültürel faaliyetlerle sürdürüldü. Afrika Stratejisi çerçevesinde Güney Afrika ile ticaret hacmi artırıldı; enerji, sağlık, tarım ve altyapı projelerinde Türk firmaları aktif rol üstlendi. 2025’te imzalanan serbest bölgeler mutabakatı, karşılıklı yatırımların önünü açarak iki ülke arasında yeni bir işbirliği zemini oluşturdu.
Kültürel restorasyon faaliyetleri ise Cumhuriyet döneminde öne çıkan bir başka boyuttur. Ebubekir Efendi’nin mezarının korunması, Bo-Kaap bölgesinde açılan İslam Müzesi ve Osmanlı dönemine ait kültürel izlerin restore edilmesi, Türkiye’nin Güney Afrika’daki tarihsel bağlarını pekiştirdi.
-Bo-Kaap İslam Müzesi
Diplomatik temaslar da bu ilişkilerin önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. İkili Ulusal Komisyon toplantıları ve üst düzey ziyaretler, iki ülke arasında uzun vadeli işbirliği tesis etmektedir.
-Ramaphosa Erdoğan -Eylül 2023
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 22–23 Kasım 2025’te Johannesburg’da düzenlenen G20 Liderler Zirvesi’ne katılması, Türkiye’nin Güney Afrika ile ilişkilerinin güncel diplomatik boyutunu göstermiştir.
-Ramaphosa Erdoğan, Kasım 2025
Erdoğan–Ramaphosa buluşması, Türkiye’nin Afrika’daki etkinliğini güçlendiren ve kıtanın geleceğinde söz sahibi olma hedefini pekiştiren bir dönüm noktasıdır.
Ebubekir Efendi’nin Cape Town’daki mirası, Osmanlı’nın Güney Afrika’daki kültürel ve dini etkisinin kalıcı bir simgesi olmuştur. Bugün Türkiye Cumhuriyeti, bu tarihsel bağları diplomatik girişimler ve kültürel projelerle geleceğe taşıyarak iki ülke arasındaki ilişkileri daha da derinleştirmektedir.
.
Hülya Ayhan, dikGAZETE.com
.
Güney Afrika Haberleri
https://www.dikgazete.com/etiket/?q=G%C3%BCney+Afrika
Cape Town Haberleri
https://www.dikgazete.com/etiket/?q=Cape+Town
Johannesburg Haberleri
https://www.dikgazete.com/etiket/?q=Johannesburg
.
