Bretton Woods 3.0 mı yükleniyor!..
Fransızların İngilizlere, İngilizlerin Amerikalılara hayli borcu vardı. ABD’den yapılan ithalat, Britanya iç pazarının bazı kısımlarını tehdit ediyordu. İngiltere, dünya ticaret hacminin neredeyse yarısına sahipti. Naziler Avrupa’yı ele geçirmişti. Almanya sermayesi batmıştı.
.
1944 yılında ABD, 41 ülkeyi Bretton Woods kasabasında bir araya getirdi. Ticari ve finansa sistemi üzerinde yeni kurallar belirlendi. Ulus devletlerin kendi aralarında parasal düzen oluşturulması kararı alındı.
1 ons 0,88867 gram altın 35 dolar olacaktı. Ülkeler arasındaki ödemeler dengesinin izlenmesi ve ödünç sisteminin kontrolü amacıyla IMF kuruldu. ABD dolar ve altından başka bir şeyi masaya koymayınca Ruslar masadan kalktı.
İkinci Dünya Savaşında ABD'den Avrupa silah ve insan, Avrupa’dan ABD’ye yaralı ve altın aktı. ABD doları giderek değerlendi.
2 Eylül 1945; İkinci Dünya Savaşı bitti.
15 Ağustos 1971'de Amerika Birleşik Devletleri, ABD dolarının altına dönüştürülebilirliğini “geçici olarak” askıya alarak Bretton Woods sistemine etkili bir şekilde son verdi ve doları itibari para birimi haline getirdi.
Amerika Birleşik Devletleri, büyük miktarda ticaret fazlası veriyordu. ABD, dünyaya tesis inşasına, bağışlar vermeye başladı. Ancak bu şekilde açık verebilirdi. ABD, komünist rejimleri bastırmak amacıyla dünyaya yardımlar yaptı.
Avrupa'nın savaşların yıkımından kurtulup, yeniden kendine gelmesi ABD'nin gücü zayıflamaya başladı. Altın rezervleri erimeye başlamıştı.
Vietnam Savaşı sebebiyle kamu borcu artmış ve dolar tekrar değerlenmeye başlamıştı.
1966 yılında ABD dışındaki rezervler 14 milyar dolar iken ABD'nin kendi rezervleri 13.2 milyar dolardı.
1971 Batı Almanya, elindeki doları, altına geri çevirmeye karar verdi ve sistemden ayrıldı ve ardından Avrupa devletleri, teker teker sistemden çıkmayı başardılar.
Bunun üzerinde ABD Başkanı Nixon, doların altına dönüştürülmesini askıya aldı.
1971 yılında Avrupalılar, ABD ile tekrar masaya oturdu ve dolar karşısında para birimlerinin değeri konusunda yeniden anlaşmaya vardılar. Lakin bu, işe yaramadı.
ABD’deki düşük faizler, doların yurt dışına akmasına tekrar sebep oldu. Avrupa, mecburen sabit dolar rejiminden dalgalı dola kuru rejime geçiş yaptı.
Bu olaylar gerçekleşirken ABD'ye servet akmaya devam ediyordu. 1965 yıllıda ABD’de sadece 13 banka var iken 1980 yılında 787 adet banka vardı.
“Dolara olan küresel talep, üretilen mal ve hizmetlere olan talebin yerini alması, çok taraflı ticaret açıklarına ve ülke içinde iş kaybına yol açtı”. Stiglitz
Yani Dolar endeksli sistem, ABD'nin çok da işine yaramıyor. Doların geri dönüşüm sürecinin zayıflaması, ABD özel sektöründen özel tasarrufları olumsuz etkiledi.
ABD de bunun karşılığında tekrar dolar ihracına yani enflasyon ihracına başladı. Yabancı ülkelerdeki dolar talebi ucuz hizmet ve mal olarak ABD’ye dönüyor ve fiyatlar kontrol altında tutuluyordu.
Yeni Bretoon Woods BRICS…
Çin, ikili takas anlaşmaları çerçevesinde yerel para birimleri cinsinden ticaret hattına birçok ülke katıldı. FED'in 2008 yılındaki krize uygun bulunduğu çözüm ile aynı politika.
Hong Kong, BAE, Tayland ile ikili takas anlaşması çerçevesinde, merkez bankaları dijital paralarına dayalı ‘block chain’ tabanlı “mBridge Ledger” platformu inşa ediliyor.
Çin’in bir diğer uyulamaya koyduğu sistem petro-yuan; Rusya-Venezüella, İran ‘Petroyuan’a geçmiş durumda.
Uzun zamandan beri İran, ambargo sebebi ile dolar ticareti yapamıyor. İran, uzun yıllar mal-petrol-altın üçgeninde Çin ile ticaretini sürdürdü. Bu sistem, 3 yıldır neredeyse İran'ın nefes kapısı.
Çin’in bir diğer hedef bölgesi BEA başta olmak üzere Arap yarımadası. Çin’in en büyük ‘offshore’ petrol ve gaz üreticisi olan China National Offshore Oil Corporation (CNOOC), 2023 Mart ayında Şangay Petrol ve Doğal Gaz Borsası'ndaki Fransız TotalEnergies'ten LNG sevkiyatı satın aldı ve işlem, Çin yuanı cinsinden yapıldı. Mraweh tarafından taşınan BAE'de üretilen 65.000 ton LNG, 26 günlük deniz yolculuğunun ardından CNOOC'un Guangdong'daki Dapeng liman terminaline ulaştı.
Çin, ortalama yılık 100 milyon ton doğal gaz ve 100 milyon ton LNG ithal ediyor.
Arapların parası da İran gibi petrol vadeli işlemlerinin tümü Şangay ve Hong Kong Altın Borsalarında, altın olarak ödenebilecek. Bu da Araplar için bulunmaz kaftan.
Bölgede bir diğer Dolardan arınma projesine sahip ülke Hindistan.
Rusya ile petrol anlaşması. Hintli rafinerilerin Dubai merkezli tüccarlar aracılığıyla satın aldıkları Rus petrollerinin çoğunu, ABD doları yerine Birleşik Arap Emirlikleri dirhemiyle ödemeye başladığını belirtiliyor.
Hintli rafineriler, Rus ham petrolünü çoğunlukla aralarında Everest Energy ve Rus petrol devi Lukoil'in (LKOH.MM) bir birimi olan Litasco'nun da bulunduğu Dubai merkezli tüccarlardan satın alıyor.
Brezilya ve Çin, 29 Mart 2023'te, ikili ticarette ABD dolarının kullanılmasını durdurmak ve Brezilya Reali'ni BSL'lerin yardımıyla doğrudan Yuan'a dönüştürmek için bir anlaşma yaptıklarını duyurdu.
ABD’nin çözüm pratikleri!..
Bundan sonraki dönemde Çin ve dostlarının ilk parasal politikası ABD tahvillerine yönelik olacak.
ABD'nin Nixon’dan sonraki enflasyon ihracı politikası, yavaş yavaş çöküşe geçebilir. Bu sebeple uluslararası arenada uluslararası yatırımlar ve satışlar; bunlara askeri büyük yatırımlar dahil.
ABD Enflasyon Oranı geçen ayki yüzde 3,35 ve geçen yılki yüzde 6,41'e kıyasla yüzde 3,09 seviyesinde. Bu, uzun vadeli ortalama olan yüzde 3,28'in altında. Muhtemelen ABD, yüzde 2 seviyelerine kadar enflasyon faiz dengesi üzerinde politika geliştirmeye devam edecek.
ABD'de haftalık ücretler düşüyor ve düşmeye devam edecek gibi. Enflasyonu düşürme planı, ücretleri olumsuz etkilemeye devam edecek. Buna denetim dışı çalışanların etkisi çok büyük. Yani kaçak oranı arttıkça, ücretler düşmeye devam edecek.
İngiliz ekonomi modelcilerinin hayali, ekonomik modellemeli çöküşe geçmiş durumda. Hane halkı istihdamında da düşüş görülüyor. Bu da ‘RGSYH’da düşüşe sebebiyet veriyor. Kredi kartı borç yükü, ciddi derece artmış durumda. Bu da ev fiyatlarını etkiliyor ve artışa sebebiyet veriyor. 2008 krizinin ana sebeplerinden birinin ödeme zorluklarından kaynaklı olduğu düşünülerse önemli bir sorun olarak karşımıza çıkıyor.
Uluslararası ekonomi, sanki bir elden bozuluyor…
Commerzbank Baş Ekonomisti Jörg Krämer, CNBC’ye “Alman ekonomisinin genel olarak 2024′te yüzde 0,3 küçüleceği yönündeki tahminimize sadık kalıyoruz” dedi.
Fransa Maliye Bakanı Bruno Le Maire, Fransa'nın 2024'te bir “kemer sıkma bütçesi” ile karşı karşıya kalacağını duyurdu.
Resmi rakamlar, İngiltere'nin ekonomisinin art arda iki çeyrekte negatif ekonomik büyüme kaydetmesinin ardından geçen yılın ikinci yarısında teknik durgunluğa girdiğini gösterdi.
İtalya ivme kaybediyor ve 2025 yılına kadar büyüme oranları açısından AB'de yeniden sonuncu sırada yer alacak. İsviçre hükümeti “ortalamanın çok altında” büyüme öngörüyor.
Norveç: Norges Bank'a göre maliyet enflasyonu yüksek kalmaya devam ederse veya kron yeniden değer kaybederse, enflasyon önceden tahmin edilenden daha uzun süre yüksek kalabilir.
İngiltere merkezli ‘OMFİF'e göre: Rusya’nın açığını kolayca finanse edebilmesi gerekirken, birçok maliyetli makro faktör devreye giriyor. Enflasyon yükseliyor ve merkez bankası, fiyatlara ilişkin görünüm ışığında yüksek faiz oranlarını koruyor. Bu, gerçek gelirleri aşındıracak ve yatırımları kısıtlayacaktır.
Para birimindeki değer kaybının bütçe için daha fazla ruble yaratması nedeniyle ruble, ortalama olarak zayıflayacak. Sermaye kontrolleri olmasaydı para birimi, büyük ihtimalle çok daha fazla zayıflayacaktı.
Rusya da muhtemelen Ulusal Varlık Fonu'ndan vazgeçecek. Rusya’nın Çin, Hindistan, İran ve diğerlerine artan bağımlılığı, enerji piyasasındaki gelişmelerin ötesinde bir kırılganlıktır.
Hindistan, ABD ile ilişkilerini güçlendiriyor. Çin, ABD ve Avrupa ile güçlü ihracat bağlarını sürdürmek istiyor.
Ucuz enerjiye rağmen Çin ve firmaları, ABD'nin, özellikle de ABD mali sistemine erişimi engelleyen yaptırımlarla ters düşebileceklerinden korkarak Rusya ile ilişkilerinde temkinli davranacak.
Çin, deflasyonist bir tuzağın eşiğinde.
ABD’nin 3 aylık faiz oranları yüzde 5,3'e yakın, bu da Çin'deki eşdeğer oranın iki katından fazla: Bu farkın daha da genişletilmesi, sermaye kontrollerine rağmen ülkeden daha fazla para çekilmesine neden olacak. Konut satışları ve iç talep ciddi derecede daralıyor.
Japonya ekonomisi her zamanki gibi… Ciddi üretim var ve üretmeye devam ediyor. Uluslararası arenada resesyon beklentileri sürse de bu sürekli oluşan genel bir durum zira sürekli üretim, Japonların askeri teknolojiye yönelmesi ve yatırımlarının yakın zamanda artışı görülürse şaşırmamak lazım.
2024 'de en güçlü ekonomik alan körfez ülkeleri gibi görünüyor. Önemli daralmaların, bu bölgeyi çok da etkilemeyeceği iddia ediliyor.
Altı Körfez İşbirliği Konseyi ekonomisindeki (Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ‘BAE’, Kuveyt, Katar, Umman ve Bahreyn) genel büyüme, 2023'teki yüzde 0,8'den çok daha hızlı bir şekilde bu yıl ortalama yüzde 3,5 olacağı iddia ediliyor.
Hindistan: Ciddi büyüme rakamları var. ABD’nin yeni gözdesi. Bağımsızlık gününde Emmanuel Macron ve eşi, kutlamalarda en ön sıradaydı. Ucuz iş gücü, bakir alan.
Irak'ta merkezi hükümet ile Kürt yönetimi arasında ciddi sorunlar ekonomiyi yine olumsuz etkileyecek; yine merkezi Irak yönetiminin İran'a yakınlığı bir diğer önemli sorun. Çin’in Irak dahilinde bölgedeki ekonomik etkinliği arttırma politikasına karşın ABD'nin bölgeyi elde tutmak için ekonomik yardımları artırması bekleniyor.
Petrolün çıkarılmasının ve dünya piyasasına tekrar tek elden ve tek merkezden verilmesi önemli lakin ciddi sorunlar devam ediyor.
Kürt bölgesi, artık Türkiye ile ciddi derecede yol yürüme derdinde zira ticaret de para da bu tarafta. Türkiye ile yapılan ticarette iki tarafın da kazandığını artık herkes biliyor. Düşünün Avrupa’dan Irak’a bakliyat geliyor. Türkiye’den niye hepsi gelmesin?
İran: Bu kadar zenginliği olup bu kadar kötü yaşama sahip olan hiçbir ülke yoktur herhâlde. Ciddi derecede enflasyonla mücadele veriliyor. Son İsrail gerilimi, hükümetin enflasyonla mücadelesini sekteye uğratacak gibi. Ücretler bile gün be gün düşüyor ve düşmeye devam ediyor.
Çin’in ucuz hammadde karışlığında, Çin, İran iç piyasasına girmesi, İran’ın kendi iç dinamiklerini olumsuz etkiliyor. İç üretim daha da daralmaya devam ediyor. Dinsel ögeler üzerinden savaş yerine ekonomik temelli çevresel bir politikaya dönmesi, ekonomiyi ciddi derecede kalkındıracak gibi.
Afganistan için Malezya, Pakistan ve BAE en önemli ülkeler. Buğday Kazakistan geliyor. İran’la hemen hemen aynı sorun. 100 yıl savaşacak kadar ülkede hala silah var ve hala silahtan para kazanma umut eden ve din temeli bir politikanın para etmesini uman gruplar var.
Taliban aslıda arada derede kamış durumda. Bir yandan ülkeyi kalkındırmak için çabalıyor bir yandan da Arap dünyasındaki İslamcıların gönlünü hoş tutmaya. Tarım temelli kalkınma politikalarının çoğalması hem iş gücüne hem de gıda sorununa çözüm üretebilir. Lakin bunu kalkınma ekonomistleri ile yapabilirler.
Dünya Bankası istatistiklerine göre önümüzdeki dönemde açlıkla baş başa kalacak iki ülke var; Yemen ve Suriye.
Afrika’da her yıl gıda ithalatına 78 milyar dolar. Sahra altı Afrika'da çiftçi başına tarımsal katma değer, ortalama yıllık 2000 dolar.
Rusya'nın Ukrayna'yı işgali, Afrika'nın gıda güvenliği üzerinde yıkıcı bir etki yarattı ve başta buğday, mısır ve soya fasulyesi olmak üzere kıta genelinde en az 30 milyon tonluk gıda kıtlığını tetikledi.
Suudi Arabistan, Yemen’in en büyük silah ihracatçısı. Sadece İngiltere’nin Suudi Arabistan’a silah satışı 2015'ten bu yana 27 milyar stelin. Gerisini siz düşünün.
Suudi Arabistan’ın bir yılda aldığı büyük alımların listesi. Her yıl ordu teçhizatını yeniliyor olsa gerek; yoksa bu rakamları görebildiğimiz yok.
Afrika'nın mevcut tahıl verimi hektar başına 1,75 ton. ABD’nin 8.27. Türkiye’nin 2.92. Irak'ın 2.73. Türkiye ile Kuzey Irak bölgesinde ortak tarım projesi ile bu değerler neredeyse 2-3 katına çıkabilir. Teknoloji tarım değil Türkiye'nin yeterliliğini, uluslararası ihtiyaca bile yeniden yetecek kapasiteye erişme ihtimali var ama bırakırlarsa.
Tüm bunlar uluslararası bir ekonomik modelin yolda olduğunu tekrar gösteriyor.
ABD, Trump’ın başa gelmesini bekliyor.
ABD’de fiyatların düşüşü, ticaretin zayıflaması, Doların artması her gün kapı kaçak nayloncuların (Çin online ticaretçilerin) işine gelse de ABD’de bu duruma artık çok memnuniyetle bakılmıyor. Bir an önce iç üretim canlandırılmaya çalışılıyor. Savunma sanayisine yönelmesi ve askeri teknoloji ithalatının canlanmasını beklemelerinin sebebi de bu.
Yakın zamanda bir Bretton Woods toplantısı ve modeli gelirmiş; “3.0’ı” 2024 yılında görürüz belki.
Sayın Karani ve Ankara’dan Önder beye ön akılları için teşekkür ederiz.
.
Tolga Eşref Göktürk, dikGAZETE.com
https://www.imf.org/external/np/exr/center/mm/eng/sc_sub_3.htm
https://www.huffpost.com/entry/the-coming-demise-of-the_b_189789
https://thecradle.co/articles-id/16031
https://www.bis.org/about/bisih/topics/cbdc/mcbdc_bridge.htm
https://www.globaltimes.cn/page/202305/1290796.shtml
https://www.globaltimes.cn/page/202305/1290796.shtml
https://www.aljazeera.com/economy/2024/2/15/uk-economy-slips-into-recession-official-data-shows
https://www.reuters.com/business/energy/indian-refiners-pay-traders-dirhams-russian-oil-2023-02-03/
https://www.cnbc.com/2024/02/12/germanys-economy-is-on-shaky-ground-and-there-are-few-signs-of-hope.html
https://caat.org.uk/homepage/stop-arming-saudi-arabia/uk-arms-to-saudi-arabia/
