BİR MEDENİYET HAREKETİ AHİLİK: AHİLİKTE İŞ VE TİCARET AHLÂKI
Ahilik teşkilatı, yalnızca ekonomik yapıyı düzenleyen bir sistem değil; aynı zamanda ahlaki ve manevi değerleri esas alan bir hayat felsefesidir. Ahilik, meslek ahlakı ile İslam'ın güzel ahlak ilkelerini birleştirerek, ticaretin sadece kazanç değil, karakter meselesi olduğunu da vurgular.
Ahiler, iş ve ticaret hayatında dürüstlük, güvenilirlik ve hakkaniyet gibi temel değerlere bağlı kalmışlardır. Bu anlayış, İslam ahlakının günlük yaşama ve ekonomik ilişkilere yansımasıdır. Ahilik sisteminde Müslümanların, özelde de esnaf ve zanaatkârların, yalnızca bireysel yaşamlarında değil; iş ve ticaret alanında da yüksek ahlaki ilkelere uymaları beklenmiştir.
Ahilik, çıraklıktan ustalığa uzanan süreçte bireyi eğiten; sanat, zanaat ve ticareti ahlaki ilkeler çerçevesinde düzenleyen, üretici ile tüketici arasındaki dengeyi gözeten bir yapıdır. Bu yönüyle Ahilik teşkilatı, bir ahlak organizasyonu olarak da değerlendirilmelidir.
Ahilikte iş ve ticaret ahlakı; iyi ahlaki davranışlara bağlı kalmak, kötü davranışlardan sakınmak üzerine inşa edilmiştir. İbn Battuta, Anadolu’daki Ahiler hakkında şu övgü dolu sözleri dile getirmiştir:
“Ben onlardan daha ahlaklı ve erdemlisini görmedim dünyada. Şiraz ve İsfahan halkının davranışları bir dereceye kadar ahilere benziyor ama ahiler, yolculara daha fazla ilgi ve saygı gösteriyor. Sevgi ve kolaylıkta da onlardan daha ileri düzeydeler.”
Ahilik anlayışında ticaret, sadece mal alıp satmak değil; aynı zamanda ahlaki bir duruşun göstergesidir. Kur'an'da bu anlayışı destekleyen şu ayetler dikkat çekicidir:
“Ölçtüğünüz zaman tam ölçün ve doğru terazi ile tartın. Bu hem daha hayırlıdır ve sonuç itibariyle de daha güzeldir.” (İsrâ, 17/35)
“Allah iyiliği ve adaleti emreder.” (Nahl, 16/90)
Bu ayetler doğrultusunda Ahilik, bireyin hem dünyada hem de ahirette mutlu olabilmesi için onu “insan-ı kâmil” modeline ulaştırmayı hedeflemiştir. Bu ideal insan tipi; iş ve ticaret ahlakı ile donanmış, güvenilir, adil ve üretken bireydir.
AHİLİKTE AHLAK KURALLARI…
Fütüvvetnameler olarak bilinen Ahilik metinlerinde yer alan ahlaki kaideler, dolaylı ve dolaysız olmak üzere ikiye ayrılır.
Dolaylı Ahlak Kuralları (Genel Ahlaki Tutumlar)
• Diğerkâmlık
• Sabır ve sadakat
• Sevgi ve hoşgörü
• Samimiyet
• Doğruluktan ayrılmamak
• Sır saklama, kusurları örtme
• Güvenilir olmak
• Dedikodu yapmamak
• Eline, beline, diline sahip olmak
• Alçakgönüllülük
• Cömertlik
• Halka hizmet
• Nasihatle iyiliği yaymak
• Dindarlık
• Utanma duygusu
• Yalan söylememek
• İçki içmemek
• Zina yapmamak
• Kin ve düşmanlıktan uzak durmak
• Büyüklere saygı, küçüklere şefkat
• Nefse hakimiyet
Dolaysız Ahlak Kuralları (İş ve Ticaretle Doğrudan İlgili)
• Kanaatkâr olmak
• Stokçuluk yapmamak
• İş bölümü ve görev paylaşımı
• Çalışma azmi ve alın terine değer vermek
• Yardımlaşmak
• Usta-çırak ilişkisini saygı ve eğitim temelli yürütmek
Sonuç olarak, Ahilik sistemi; bireyin hem iç dünyasını hem de toplumsal ilişkilerini ahlaki temeller üzerine kurmayı hedefleyen, insanı merkeze alan bir medeniyet hareketidir. Bugün bile, iş dünyasında aranan en değerli nitelikler arasında Ahiliğin yüzyıllar önce koyduğu ilkeler yer almaktadır.
“Kazancında hak, davranışında edep yoksa; ne esnafsın ne de ahî.”
“Ticaret, malın değil, insanın kalitesini ölçer.”
.
Hikmet Kara, dikGAZETE.com