Har.4: Çirişli [Zygos] Dağı, Yenice Derbendi: Zygos [Geçidi], Khortarea, Sphentzanion kalesi: Yenicesivrisi [Kelene Hisarı].
Zygos nedir, neresidir?
Öz
Bu makalenin amacı, Anna’nın Alexiad, Attaleiates’in Tarih ve diğer bazı tarihî olaylarda Zygos, Zygon ve Zygum olarak kaydedilen dağ geçidinin neresi olduğu hakkındadır. Lipenion kenti ve Lipenion dağı ile birlik anılan Zygos geçidi, Balkanlar’da değil, Hoyran ile Eğirdir gölleri arasındaki Kemer Boğazı veya Kutsal Geçit devamındaki Yenice Derbendi idi. Zygos Geçidinin, Suriye [Sigriane] Geçidi, Taurokomos, Tzybritze Kleisoura vs. gibi birçok adı vardı.
Açar Kelimeler: Zygos, Zygon, Lipenion, Burun Ören, Libotanion Boğazı, Kemer Boğazı, Kutsal Geçit, Eğirdir Gölü, Hoyran Gölü, Tzybritze Kleisoura, Yenice Derbendi, Alexiad, Attaleiates, Taurokomos, Sigriane, Suriye Geçidi.
Giriş
Hukuk profesörü Umar, Attaleiates’in Tarih, Bryennios’un Tarihin Özü, Zonaras’ın Tarihlerin Özeti, Anna’nın Alexiad, Akropolites’in Vekayinâme adlı eserlerini tercüme etti; kendisi de Türkiye’deki Tarihsel Adlar ve birçok eser kaleme aldı. Umar, bu yapıtlarında, yaklaşık 500 yıl önce Göller Bölgesi’nde vukûbulan coğrafî değişimi bilmediği için, birçok yer adının konumu hakkında yanlış hüküm vermiştir. 08 Temmuz 2023 tarihinde vefat eden değerli Hoca için birkaç eleştiri yazdım ve aynı zamanda teşekkür ettim ve şükranla andım. Şayet o, bu eserleri tercüme etmemiş, açıklamalar yapmamış olsaydı, tarihî coğrafya çalışmalarımı yapamazdım. Kendisini büyük bir saygıyla anıyorum. Bu yer adları içinden birileri de Alexiad s.257, 265, 271-72, 291-92 ve 299’da zikredilen ve Leib ve Sewter’in de yönlendirmeleriyle Balkanlar’da gösterdiği Zygos ve Lipenion yer adlarıdır.
Birbiriyle yakından ilişkili olan bu iki yer adı Balkanlar’da değil, aşağıda açıklamaya çalışacağım gibi Hoyran ve Eğirdir gölleri arasındaki Kemer Boğazı ve boğazın şarkındaki, Anayol’un geçtiği Yenice Derbendi’dir.
Bilge Umar’ın hatalı yorumları
Umar, “[İmparator, Lebounion harbi sonu], Zygos'a kadar yanlarında gitsin, onları Kumanlara karşı korusun diye İoannakes'i onların yanına verdi” (Anna, 1996: 256-57) şeklinde zikredilen Zygos için şöyle yorum yapar:
Zygos, Adriatik Denizi kıyısındaki Dalmaçya ile Alexios dönemindeki Rum ülkesinin kuzeybatı uç bölümü arasındaki sınırda bir dağın, bir boğazın ve bir bölgenin adıdır; ileride çok geçecek. Bu bölümlerde Anna'nın verdiği bilgiye göre, Zygos Dağı’nın eteğinde Lipenion hisarcığı, doruk bölümünde Sphentzanion hisarcığı vardı; Lipenion'dan bir çay geçer; dağın geçitlerinden biri de Khortarea adını taşıyordu. Zygos, Hellen dilinde, "Boyunduruk" demek. Daha çok cinsiyetsiz ad biçiminde Zygon yazılır [Leib, Zygon; Sewter, Zygum; Anna ise eril biçimi Zygos'u kullanır; çünkü Hellen dilinde dağ kavramı ve dolayısiyle dağ adları erildir]. Anna'nın verdiği bilgilere göre, Zygos bölgesi, şimdiki Makedonya Cumhuriyeti ülkesinin kuzeybatı ucunu geçtikten hemen sonra girilen, tarihsel anayol üzerindeki, Karadağ ülkesinin kuzeydoğu ucunda bulunan Kosovska Mitrovica/ Titova Mitrovica [Osmanlıda, Kosova eyaletine bağlı Mitroviçe] kenti yöresidir. Adı geçen kentin yanıbaşında, 6 km. kuzeybatı ilerisinde bulunan ve şimdi Zveçan Kalesi denen 12. yüzyıl kalesi, besbelli ki, Anna'nın andığı Sphentzanion hisarıdır. Yöre, Orta Avrupa’dan İstanbul’a doğru gelişin de tarihsel doğal yolu olan Kosovo Ovası'nın kuzeybatı ucundadır [vadi-ova ortasında Priştina vardır]. Yöreden İbar Çayı geçer. Ana yol Belgrad'a ve oradan Orta Avrupa'ya uzanır; ancak, Mitroviçe'den batıya sapıldığında, 142 km. sonra, [Karadağ Cumhuriyeti kuzeydoğu yanındaki] Bjelo Polje kasabasına ve oradan da güneye yönelerek, 170 km. kadar sonra, Adriatik Denizi kıyısına, Kotor kentine yahut [kıyıdan biraz içeride İşkodra Gölü kıyısındaki] Arnavutluk kenti İşkodra'ya ulaşılır. Lipenion hisarı, bugünkü Lipljan'dır; [bk. ileride s. 272 dn.1]. Zygos adı Anna'da, belirttiğim üzere, pek çok kez anıldığı için, bu araştırmanın ve açıklamanın yapılmasını gerekli saydım. Zygos bölgesi üzerinden yurtlarına döndüğü Anna'nın yapıtında bu bölümde belirtilenler, İtalya'dan gelmiş ücretli asker Latinler olmalı; Adriatik denizi kıyısına varıp orada denizden karşıya geçecekler [Anna, 1996: 257, açık.1].
Har.1: Kotor [işaretli yer], İşkodra ile Edirne arası görülüyor. Umar, Lipenion hisarı için, Kotor yanındaki şimdiki Lipljan der ve Anna’da zikredilen Zygos’u da Kotor yanına koyar ki, akıl ve mantık dışıdır. Zira Edirne-Kotor arası 850-900 km civarındadır. Vikipedi’ye göre, “Zygos, Yunanistan’ın Kavala belediyesine tâbi, 13 km kuzeyinde bir köydür. Pangaio vadisinin doğu ucunda, yoğun bir çam ormanının eteğinde yer alır. İdari bölgesi Doğu Makedonya ve Trakya; Belediye birimi ise Filippoi’dir.”
Bilge Umar, Leib ve Sewter, Lebounion harbinin ve Zygos [Ζυγος] dağının yerleri konusunda büyük bir yanılgı içindedirler. Bunların yanılgılarına sebep, Hoyran Gölü ile Eğirdir Gölü arasında bir ırmak ve bu ırmağın Eğirdir Gölü’ne [Deniz, Ege Denizi] döküldüğü yerde bir Ainos daha bulunduğunu, Göller Bölgesi’nde yaklaşık 500 yıl önce vukûbulan coğrafî değişimi ve tarihî coğrafyayı bilmemektedirler. Hâlbuki Lebounion harbi, Barla önündeki Ainos yanında yapılmıştır. Sultan İzzeddin Keykavus’un hapsedildiği ve Khalkokondiles’in Ertuğrul olayında andığı Ainos da aynı kentti. Bu kentin Aigai, Limenopolis ve daha birçok adı vardı. Suların yükselmesiyle Eğirdir ve Hoyran gölleri birleşmiş; ırmaklar, yollar ve birçok tarihî kent, göl altında kalarak yok oldu. Limenopolis adı, zamanla Limen kome olmuş, suların yükselmesiyle kent, Barla yakınındaki Eskiköyyeri’ne taşınmış; Limen adı da Lime, Lama, Luma, İlime, İlama ve Bağören olmuştur. Sevan Nişanyan, “Lebounion, Lebounês’in küçüğü, Lebounês’çik veya Küçük Lebounês [telâffuzu Levunis] demektir. Lebounês [Yunanca λεβουνης] ise, Khoniates ve Kinnamos’ta Kilikya Ermeni beyi I. Leo veya Levon’un adının Yunanca biçimidir. Levon, Ermenice’de yaygın bir erkek adıdır ve Arslan anlamına gelir” der. Lebounion harbi, malûm Edirne’de değil, Ermeni asıllı Georgios Lebounes’in [Arslan’ın] Küçük Firikya bölgesindeki yönetim alanında yapılmış ve onun için Lebounion adını almıştır. Malûm Yalvaç için Antiochette [Küçük Antakya], Senirkent-Uluğbey için Mikra Nikaia [Küçük İznik] denilmesinin sebebi, bu kentler küçük olduğu için değil, Küçük Firikya bölgesinde bulundukları içindir. Bir posta memuru olan Eğirdirli Süleyman Şükrü, Eğirdir ve çevresi için Küçük Firikya [Firicyatü’s-Sagir] dediği hâlde, tarihçi maalesef ne Küçük Firikya’yı [Firikya Epiktetos], ne Asya eyaletini, ne de coğrafî değişimi fark edebilmiştir. Onun için Eğirdir Gölü ve Kemer Boğazı çevresinde vukûbulan birçok olayı, ya Balkanlar’a, ya da başka yerlere taşımıştır [bk. Har.1-2-3; Topraklı, 2018: 72-68].
Lebounion harbine adını veren Georgios Lebounês’e, 1113 ve 1116 yıllarındaki Bizans-Selçuklu harplerinde İznik [Lampe] valisi Kamitzes, Hoyran ovası komutanları Monastras ve Ouzas ile birlikte rastlanılması, Lebounion harbinin Edirne’de değil, Eğirdir Gölü yanında yapıldığına işarettir (Anna, 1996: 252, 461, 463, 489, 491).
Makedonia, Filibe, Tuna, Dristra, Edirne, Diambolis, Goloe, Lardea, Markella, Beroe
İskit'ler, Makedonia ilinden ve Filibe'den kovulmuş olmalarına rağmen Tuna kıyılarına yeniden gelip yerleştiler. İmparator, Edirne'ye geçti; oradan yola çıkıp, Diambolis ile Goloè arasındaki Lardea'ya gitti. Burada iken birini, deniz yolundan Dristra’ya geçmek üzere gönderdi [s.214]. Diğer üç kişiyle birlik Peçenekler’den kurtulan [Tuna boyu valisi hadım] Nikerites, Goloe'deki İmparatorun yanına döndü [Ağustos 1087; s.217]. İmparator kendisi, gece boyunca yol alarak, Goloe'ye vardı. Gün doğunca, Berroe'ye doğru yola koyuldu; orada kaldı, çünkü tutsak düşenleri, kurtulmalık parası vererek, satın almak istiyordu [s.222-23]. İmparator Beroe'de birliklerini topladı. Bu yerden, yeni devşirdiği güçlerle ayrıldı ve Edirne'ye vardı [1088 yılı]. İskitler, Goloe ile Diambolis arasında orta yerdeki vadiden geçerek, Markella denen yer yakınlarında ordugâh kurdular. Ancak, İmparator Kumanlar olayını öğrenmişti ve bunlar çıkagelecek diye çekiniyor, korkuyordu. Bunun için Synesios'u çağırdı ve İskitlere götürülecek bir altın yaldızlı ferman vererek, onu, bunları bulmaya gönderdi (Anna, 1996: 214, 217, 222-23, 226; özet).
Makedonia, Umar’ın dediği gibi Kemer Boğazı bölgesindeki Thrakesia [Trakya] temasıdır. Filibe [Yunanistan-Philippoi], Garip-Kayaağzı Mah. yanındadır. Tuna [İstiros], Uluborlu Popa çayı; Dristra, Senirkent-Uluğbey; Edirne [Adrianople: Gelendost-Kötürnek]; Diambolis, “geçit çıkışı” olup, Yenicesivrisi veya Kemer Boğazı. Goloe [Aule?]; Köke köyü yanı; Lardea, Köke ile Yenice arsındaki İp kuyusu yanı. Markella [Marcellion: Küçük Marcus], Yenice Derbendi güneyi bir köy; Berroe/Beroe ise, Bizans-Askerî Yolu üzeri/yakını bir kent [Yalvaç-Akça-hisar] olmalıdır.
Khoirenos, Kala Dendra, Zygos ve Lipenion
Harbin gecesi Kumanların çoğu, tüm ganimetleriyle, Tuna'ya [Uluborlu Popa çayına] doğru yola koyuldular. İmparator ise 30 Nisan sabahı, ordugâhı bozdurdu ve Khoirenos’un 18 Stadia uzağındaki Kala Dendra’ya giderken Melissenos ile karşılaştı. Oraya geldiğinde Kumanların acele yola çıkışını öğrendi. Kumanlara vadettiği yarımı götürmek için adamlar görevlendirdi ve bunların yanına Zygos’a kadar götürmek için Ioannakes’i verdi (Anna, 1996: 256-57, özet; bk.Har.2-3). 18 Stadia 3,2 [18?] km eder. Kala Dendra, Kemer Boğazı civarı, Zygos ise kesin olarak Çirişli Dağı ve Çirişli’nin güney eteğindeki Yenice Derbendi, Tzybritze Geçidi veya Toros Geçididir [Taurokomos]. Ayrıca Ioannakes, nâm-ı diğer Kourtikios Basileios, Adrianoupolis’li [Kötürnek] şanlı bir savaşçıdır (Anna, 1996: 165).
Anna, 1996: 265’de “Emir Çaka ile savaşım” bahsinde geçen Philippoi, malûm Filibe değil, Senirkent-Garip, Kayaağzı Mahallesi yanında; Zygos ise Kemer Boğazı bölgesi ve onun devamındaki Yenice Derbendi idi. Zira Çaka Bey, Eğirdir ve Hoyran gölleri ile iki göl arasındaki ırmak bölgesine hükmediyordu. Kemer Boğazı’nın şarkı ikinci bir Abidos idi. 1095’te Çaka burada, Alexios ile Sultan Kılıçaslan arasında kalacak ve damadı tarafından öldürülecekti. Hatta Çaka, Lebounion harbinde kurtulan Peçenekleri, gemileriyle Uz [Eğirdir] Gölü’ndeki adalara taşımıştı.
“İmparator, Çaka olayını henüz savmamışken, İskitlerin ezilmesinden iki yıl sonra [1093’de] Bolkanos, kendi sınırlarının ötesine geçti ve gerek kentleri gerek komşu yöreleri talan etmeğe koyuldu; hatta Lipenion'u bile ele geçirdi. Bunun üzerine İmparator, Dalmaçya'yı bizim ülkemizden ayıran Zygos'un eteğinde bir hisarcık olan Lipenion yolunu tutarak, Sırplar üzerine yürüdü. Bolkanos, bunu öğrenir öğrenmez Rum ve Dalmaçya sınırlarına bitişik yöredeki sözü geçen Zygos'un en yüksek yerinde bulunan Sphentzanion hisarını işgal etti. İmparator, Skopia’ye [Üsküp] varınca, Bolkanos, ona barış görüşmeleri için elçileri gönderdi. Lipenion'dan geçen akarsuyu [İbar çayı] geçtikten sonra, Zygos Dağı eteğinde, Sphentzanion [hisarı] karşısında, çevresine siper hendeği kazdırdığı bir ordugâh kurdu (Anna, 1996: 271-72, özet). Bolkanos, Zygos'un üst bölümüne geçti ve Sphentzanion’a yerleşti. İoannes'in adamları, geri dönmeye ve yeniden çayın öteki yanına geçmeye karar verdiler ve o yöreden 12 stadia uzaklıktaki Lipenion'a vardılar. İoannes, başkente doğru yola koyuldu. Bolkanos, Üsküp dolaylarını yağma etti; Polobos'u aldı ve Branea'ya kadar uzandı; etrafı yağmaladı ve ülkesine döndü” (Anna, 1996: 273, özet).
Üsküp ile Kotor arası yaklaşık 400 km olup, bu uzaklıkta bir yere, o günkü şartlarda barış elçisi göndermek mümkün değildir. Bu olay, yine Kemer Boğazı bölgesi ve Çirişli [Zygos] dağının güney eteğinde vukûbulmuştur. Bölgede ikinci bir Skopia vardır. Zaten Lipenion, Kemer Boğazı’nın şark kıyısı “Libotanion Boğazı, Lobitzo, Plavitza ve Toplitzo” gibi farklı yazılan kentle aynı kenttir [Burun Ören] [bk. Topraklı, 23.06.2025, dikGazete]. Branea, Aya Theodori’nin köyü Sykeon’a 8 mil uzaktaki Brianea T.; Garip-Güreme arası Asar T. olmalıdır (Ramsay, 1960: 271).
Bunları, Zygos dolaylarındaki dağ geçitlerini korumaya gönderdi. Oradan Khortarea'ya vardı; bu, Zygos'daki bir boğaz geçidinin adıdır. […] Bu sırada, Kumanlar, Ulahlardan, dağların hangi boğaz geçitleriyle aşılabileceğini öğrenmişler ve Zygos yöresini kolayca geçmişlerdi; Goloe'ye yaklaştıkları zaman bu hisarın halkı, koruyucu birlik komutanını zincire vurup Kumanlara teslim ettiler ve onları sevinçli bağırmalarla karşıladılar (Anna, 1996: 291-92). Goloe [Skylitzes, 2016: 194’te Goloes], Kötürnek köyü ile Yenice Derbendi arası ve Köke köyü yanında olmalıdır.
“Edirne dolaylarında Kumanlarla çatışmalar” başlığı altında zikredilen Zygos, kesin olarak Yenice Derbendi idi. Hoyran yöresi komutanı yarı barbar Monastras’ın bu olayda bulunması Adrianopolis’in, malûm Edirne değil, Kötürnek olduğunu işaret eder [bk. Har.2]. Ulahlar, Çirişli dağında yaşayan ve Lebounion harbinde 5000 kişi olarak Peçenekler ile savaşan dağlılardır (Anna, 1996: 253). Ayrıca Umar, s.291, açık.3’te İmparatoru, Edirne ile Kotor arasında dolaştırır ve imparatora koca Balkanlar’da Kuman arattırır ki, İmparatorun böyle bir gücü yoktur.
“İmparator, Kumanların kendine oyun ettiğini anlar anlamaz, Zygos geçitlerini korumak için görev verdiklerine haber göndererek, dikkatli olmalarını, kaçmaya çalışanları yakalamalarını buyurdu. Kuman ordusunun yola çıktığı haberini alınca Edirne'den 18 Stadia ileride, Skoutarion’u işgal etti; ertesi gün, Agathonike'ye geçti. Kumanların hâlâ Abrilebo yakınlarında konakladığını öğrendi. Bu hisar, adı anılan kentlerden uzak değildi” (Anna, 1996: 299-300).
Umar, “Skoutarion için şimdi Üsküdar köyü. Edirne'nin kuzeybatı ilerisinde ve Türk sınırının hemen dışında” der. Lâkin Umar’ın tarif ettiği yerde Üsküdar değil, Kadıköy var. Kaldı ki, Skoutarion kelimesi, kale ve garnizon gibi askerî bir isim olup, Üsküdar ve İskitler ile hiçbir ilgisi yoktur [ChatGPT] ve Edirne denilen kent, Gelendost-Kötürnek köyü olup, Skoutarion, Kötürnek’in batısı ve Anayol üzerindeki bir yerdir. 18 Stadia 3,2 km eder, ancak Anna’da bir Stadia bazen bir km olup, bu yer, 18 km uzaktaki Köke köyü İp Kuyusu veya Yenice civarı; Abrilebo ise, Yenice köyü hududunda, Nea Aule yakınındaki Aureliopolis olmalıdır (Ramsay, 1960: 112-113).
Kutsal Göl, Khortarea
“İmparator hazırlıkları bitince Kumanlara karşı yola koyuldu. Ordu Ankhialos'a vardıktan sonra Melissenos'u, Palaiologos'u ve Taronites'i yörenin güvenliği için Berroe'ye gönderdi. Bazı komutanları, Zygos dolaylarındaki dağ geçitlerini korumaya gönderdi. Oradan Khortarea'ya vardı; bu, Zygos'daki bir boğaz geçidinin adıdır. Her önlemi aldıktan sonra, o yöreden ayrıldı ve ordugâhını Ankhialos yöresindeki Kutsal Göl yakınında kurdu. Gece, Ulah Poudilos, Kumanlar’ın Tuna’yı aştığı haberini getirdi. Kantakouzenos ile Tatikios'u, ücretli askerler İlhan Skaliarios ve diğer seçkin askerlerle Therma’ya gönderdi. Kendisi, Ankhialos'a [Deniz kıyısı] geçti” (Anna, 1996: 291, özet).
Hoyran ve Eğirdir gölleri arasındaki ırmak, Hyeronpotamum [kutsal ırmak] (Ramsay, 1960: 164, 166); Kemer Boğazı geçidi, İbn Hordazbih’te Ābrū Mesmâne [Kutsal Geçit] zikredilir. Kırk Martyrs Gölü Hoyran Gölü’dür [Har.2]. Buna göre Kutsal Göl, Zygos [Çirişli] Dağı batı eteğindeki Hoyran Gölü; Ankhialos ise, Hoyran Gölü batı kıyısıdır. Berroe veya Beroe, askeri yol yanındaki Yalvaç-Akça-hisar veya yakını bir kenttir. 8-9 km uzunluğundaki Yenice Derbendi [Zygos] üzerinde; Akdağ köyü halkının Pelitli Devrent ve Dutlu Devrent dediği iki derbent daha vardır ki, bunlardan birisi Khortarea olmalıdır. Tuna denilen su, İstiros olup, bu su Uluborlu Popa çayı; Therma [Ilıca] ise Kemer Boğazı şarkı ve Zygos’un başındaki Agamemnon kaynakları/kaplıcası olmalıdır (Ramsay, 1960: 123).
Anna’daki çelişkiler
Anna, yukarıda görüldüğü gibi hem, “Kumanların çoğu, imparatorun tuzak kuracağından korkup, gece vakti, Tuna'ya doğru yola koyuldular”; hem de “İskitler tam bir yenilgiye uğradı ve ancak Ozolimne'ye güçlükle kaçanlar kurtulabildi; orada, bir zaman, Kumanlarla kuşatılmış olarak kaldılar” der (Anna, 1996: 256, 224).
Kanaatimce 40 bin Kuman’ın büyük bir kısmı, Gelendost-Barla arasındaki Thrakesia [Trakya] temasında kaldı ve 10 bin kadarını imparator Jan Vatas [1221-1254], iki göl arasındaki ırmak [Menderes] kıyısına, hududa yerleştirdi. Anna, tutsak alınan bütün Peçenekler’in Lebounion harbi gecesi öldürülmesini Synesios adlı bir Türk’ün üzerine atar ki, Umar, öldürme emrini verenin, Rum ordusunun komutanları içinde “zurnanın son deliği” durumunda bulunan Synesios değil, İmparatorun kendisi der [bk. Anna, 1996: 256, açık.1]. Anna, Sphentzanion, yukarıda görüldüğü gibi kâh, “Zygos'un en yüksek yerinde; kâh, Zygos’un eteğinde” der [s.272]. "Sphentzanion karşısında siper hendeği kazdırdığı bir ordugâh kurdu” [s.272] ifadesine göre Sphentzanion, kesin olarak Yenicesivrisi üzerindeki kaledir.
Attaleiates’te Zygos
Demir Kapı’nın içinde bulunan nüfus sürekli saldırılardan kurtarılmış oldu [s.48]. İmparator bir saray adamını, batı kuvvetlerine komutan atadı. Bu kişi Kharioupolis hisarına vardı; o sırada çok büyük sayıda İskit’in Khalkida ve Arkadioupolis yöresine saldırdığını işitince oradan hareket etti ve aniden barbarlara saldırdı ve onları yenilgiye uğrattı. İskitler’in hepsi Rentakios dağına kadar izlendi [s.48-49]. Rumlar’ın üstünlük sağlaması üzerine İskitler’in Adrianoupolis yakınındaki Toplitzo’da ordugâh kurdukları söylentisi çıktı. Bunun üzerine zikredilen komutan, onları yenilgiye uğrattı; Demir Kapı içinde kalan yörede üstünlük kurmayı ve yöreyi barbar akınlarına karşı güvenli kılmayı başardı [s.49-50]. Hükümdar, bu başarılardan cesaret alarak ona bütün orduyla düşman işgalindeki yere saldırmayı buyurdu; onu, Anadolu [Asya Eyaleti] birlikleriyle takviye etti. O da, güçlü bir orduyla Makedonya’yı Tuna kıyısındaki ülkelerden ayıran, bu nedenle yerlilerin Zygos dediği, birçok geçitleri olan –bunlara kleisoura’lar deniyor- dağı aştı. Günü Büyük Presthlaba’da geçirdi (Attaleiates, 2008: 48-49-50, yıl 1050’ler, özet).
Leib, Sewter, Umar ve bunlara itiraz etmeyen tarihçi: Demir Kapı, Balkanlar-İslimye [Sliven; Dobrol Boğazı]; Khariopolis Hayrabolu; Arkadiopolis Lüleburgaz; Adrianoupolis, Edirne; Makedonya ve Tuna, malûm yerler; Zygos, Karadağ-Kotor; Büyük Presthlaba [Anna: Peristhlaba] için Preslav der. Har.1’de bu yerlere bir bakınız: bu yerlerde bir harekât olabilir mi? Hâlbuki bu yerlerin hepsi, Kötürnek [Adrianoupolis] ile Uluborlu arasındadır. Demir Kapı ve Zygos [kleisura], Yenice Derbendi; Arkadiopolis [Thyateira], bu derbent yanı ve Asya ilindedir (Ramsay, 1960: 122). Khariopolis, Senirkent ovası; Tuna, Popa çayı; Büyük Presthlaba, Uluborlu veya yakınındaki bir kent olmalıdır [bk.Har.1-2]. Khalkida da, mantıken Arkadiopolis yakınındadır.
Har.2: Coğrafî değişim ve Peçenekler ile Kumanlar’ın bulundukları coğrafya gösterilmiştir.
Sonuç
Zygos, boyunduruk, genel anlamda iki şeyi bağlayan [ChatGPT], tarihî metindeki anlamı “geçit” demektir. Bu çalışmada Zygos Dağı’nın, Dalmaçya’daki Kotor değil, Çirişli Dağı; Zygos’un ise, Çirişli Dağı güney eteğindeki Yenice Derbendi [geçidi] olduğu görüldü. Daha önce de, Edirne’de denilen Lebounion harbinin Barla önü ve Kelbianos’ta yapıldığı anlaşılmıştı. Bizans- Peçenek, Kuman ve Selçuklu harplerinin yanlış yorumlandığı; Peçenek ve Kuman tarihinin yanlış yazıldığı anlaşılmaktadır.
.
Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com
Kaynaklar ve Tetkik Eserler
Akropolites, Georgios (2008): Vekayinâme, Çeviri: Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları-İstanbul.
Anna Komnena (1996): Alexiad, Malazgirt’in Sonrası, Çeviri: Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi-İstanbul.
Attaleiates, Mikhael (2008): Tarih, Çeviri: Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları-İstanbul.
Kurat, A. Nimet (1966): Çaka Bey: İzmir ve Civarındaki Adaların İlk Türk Beyi (MS 1081-1096), TKAE-Ankara
Kurat, A. Nimet (2016): Peçenekler, Yay. Haz. Ahsen Batur, Türk Tarih Kurumu-Ankara.
Ramsay, W. M. (1960): Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Çeviri: Mihri Pektaş, MEB-İstanbul.
Skylitzes, Ioannes (2016): Bizans Tarihi, Terc. Hatice Bolat, Y. Lisans Tezi), Marmara Ü., XII-XXIII Bl. (959-1057) yılları, s.1-233.
Topraklı, Ramazan (2018): “Uz [Oğuz] Gölü ve Levunis Meydan Savaşı [29N1091]”, Hamideli Tarih 05, Sistem Ofset-Ankara, s.72-86.
Topraklı, Ramazan (23.06.2025): “Libotanion Boğazı ve Delphinas Bahçeleri”, DikGazete. https://www.dikgazete.com/yazi/lobitzos-libotanion-bogazi-ve-delphinas-bahceleri-7992.html
Har.3: Lebounion [Küçük Aslan] Harbi, Barla, Gönümas, Firigoslar, Ainos, Thrakesia [Trakya] Theması, Kelbianos Ovası.
Har.4: Çirişli [Zygos] Dağı, Yenice Derbendi: Zygos [Geçidi], Khortarea, Sphentzanion kalesi: Yenicesivrisi [Kelene Hisarı].
(*) Lobitzos, Libotanion Boğazı ve Delphinas Bahçeleri
https://www.dikgazete.com/yazi/lobitzos-libotanion-bogazi-ve-delphinas-bahceleri-7992.html
