Türkiye-Rusya Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması’nın 100. Yılı ve Prof. Dr. Aleksandr Kolesnikov
16 Mart 1921'de Türkiye Büyük Millet Meclisi ile Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) arasında imzalanan bir "dostluk ve kardeşlik" antlaşmas olan Moskova Anlaşması, Türkiye ile RSFSC arasındaki kuzeydoğu sınırını belirlemiş ve halkların kendi kaderini tayin hakkını tanımıştır.
Taraflar, karşılıklı çıkarlar temelinde kalıcı dostane ilişkiler kurmayı amaçlamış ve Sevr Antlaşması'nı reddetmişlerdir. Ayrıca, taraflar, birbirlerinin topraklarında hükümet kurmayı amaçlayan ya da diğer tarafa karşı mücadele eden grupların oluşumuna izin vermemeyi kabul etmiştir.
Kafkasya'daki Sovyet cumhuriyetleriyle ilgili de aynı taahhüt geçerlidir. Antlaşma, 20 Temmuz 1921'de Sovyetler Birliği'nde, 31 Temmuz 1921'de ise Türkiye'de onaylanmış ve 22 Eylül 1921'de Kars'ta onay belgeleri karşılıklı olarak teatisi yapılmıştır.
Anlaşmanın 100. yılında Ankara'da sergi ve panel...
Atatürk Araştırma Merkezi tarafından 5-9 Mayıs 2025 tarihlerinde Ankara’da düzenlenen “Cumhuriyet Dönemi Türkiye ile Rusya Arasında Entelektüel Karşılaşmalar” sergisinin açılışı 5 Mayıs 2025’te yapıldı. Sergi, Türk ve Rus arşivlerinden seçilen 18 belge ve gazete haberiyle iki ülke arasındaki ilişkilere ışık tutmayı ve kültürel-diplomatik bağlara katkı sağlamayı amaçlıyor.
Açılışın ardından, “Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması’nın 100. Yıl Dönümünde Türkiye ile Rusya Arasındaki Kültürel ve Entelektüel İlişkiler (1890-1940)” konulu bir panel düzenlendi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nden Prof. Dr. Hacer Topaktaş Üstüner'in moderatörlüğündeki panelde, ATAM Başkanı Doç. Dr. Ahmet Kılınç, Prof. Dr. Türkan Olcay, Doç. Dr. Mustafa Tanrıverdi ve Prof. Dr. Aleksandr Kolesnikov konuşmacı olarak yer aldı.
Prof. Dr. Aleksandr Antonoviç Kolesnikov, Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması’nın 100. yılına dikkat çekerek, 1925 sonrası dönemde Rus-Türk bilimsel ve kültürel ilişkilerinin önemini vurguladı. "1930’lu Yıllarda Rus-Türk Bilimsel İlişkileri" çalışmasından elde ettiği bulguları paylaşan Kolesnikov, bu dönemin her iki ülke akademisyenleri için araştırma açısından büyük önem taşıdığını belirtti. Yeni arşiv belgelerinin ortaya çıktığını ifade eden Kolesnikov, iş birliğine dayalı araştırmaların sürdürülmesi gerektiğini söyledi. Etkinlik kapsamında, Kurum yayınları arasında yer alan “Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri” adlı kitabı için bir imza günü de düzenledi.
St. Petersburg Devlet Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Merkezi Müdürü Aleksandr Antonoviç Kolesnikov...
Prof. Dr. Aleksandr Antonoviç Kolesnikov, 07. 05. 1951 senesinde Rusya'nın Uzak Doğu Federal Bölgesi'ndeki Japon Denizi sahilinde bulunan Primorskiy Kray’da doğdu. Babası Anton üst rütbeli bir askerdi ve burada görev yapıyordu. Kendisiyle aynı adı taşıdığı büyükkbabası 1900 doğumlu, Kolesnikov Alexander Antonoviç, Zabaykalsky Krayı'nda doğmuştu. s. Abagaytuy, Akshinsky bölgesi, Transbaikal bölgesi, Transbaykal Oblastı sınırları içerisindeydi. Burası da Primorskiy Kray’a yakın sayılırdı.
Kolesnikov Alexander Antonoviç; Beyaz Ordu'da görev yaptı. Bir okulda hademelik yaptı. En son Borzya, Borzinsky Bölgesi, Chita Bölgesinde yaşıyordu. 17 Ocak 1938'de tutuklandı.Çita Bölgesi NKVD üçlüsünün 11 Ekim 1938 de RSFSC Ceza Kanunu’nun 58-2, 58-11maddesine göre verdiği karar neticesinde ölüme mahkum edildi. 16 Ekim 1938'de kurşuna dizildi. 21 Ağustos 1959'da Zabaykalski Askeri Bölgesi Askeri Mahkemesi tarafından iadei itibar ile temize çıkarıldı. (Not: Aynı isim ve soyadını taşıyan binlerce kişi nedeniyle, özellikle buyukbabası hakkındaki bilgilerin tahkkiki gerekir.)
Prof. Dr. Aleksandr Antonoviç Kolesnikov; 1974 yılında Askerî Yabancı Diller Enstitüsü’nden mezun olduktan sonra 1991 yılına kadar Sovyet Silahlı Kuvvetleri’nde görev yaptı. Bu süreçte Leningrad ve Orta Asya Askerî Bölgeleri, SSCB Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı gibi birimlerde çeşitli görevlerde bulundu; son olarak Varşova Paktı ülkeleri Ortak Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkan Yardımcılığı görevini üstlendi.
1991-1995 yılları arasında Almanya ve Polonya’da uluslararası gazetecilik yaptı. 1995-2013 yılları arasında Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanlığı bünyesinde Türkmenistan, Kırgızistan, Türkiye ve İsrail’de diplomatik görevlerde bulundu. 1. sınıf müşavir olan Kolesnikov, uzun yıllar Türkiye’deki Rusya Büyükelçiliği’nde kültürel ataşe ve danışman olarak görev yaparak, iki ülke arasında kültürel diplomasinin gelişmesine önemli katkılarda bulundu. Bu görev kapsamında akademik iş birlikleri, arşiv belgelerinin paylaşımı ve kültürel etkinliklerin düzenlenmesinde aktif rol oynadı.
1980 yılında SSCB Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü’nde “Türkiye Cumhuriyeti’nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Halkevleri” başlıklı doktora tezini, 1998 yılında ise Rusya Savunma Bakanlığı Askerî Tarih Enstitüsü’nde “Rus Askerî Araştırmacıların Orta Asya Çalışmalarına Katkıları (19. yüzyıl sonu – 20. yüzyıl başı)” adlı ikinci doktora tezini savundu. 2006 yılında profesör unvanını aldı.
Leningrad Devlet Üniversitesi, Moskova Devlet Üniversitesi Asya ve Afrika Araştırmaları Enstitüsü, MGIMO, St. Petersburg Devlet Üniversitesi, Moskova Devlet Dilbilim Üniversitesi gibi kurumlarda ders verdi. Ayrıca Türkmenistan, Kırgızistan ve Kırgızistan’daki üniversitelerde konuk profesör olarak akademik faaliyetlerde bulundu.
Araştırma alanları arasında Türk ve Orta Asya halklarının tarihi ve etnografyası, tarih yazımı, kaynak incelemeleri, etnografik metodoloji, Rusya’da askerî oryantalizmin tarihi ile Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti tarihi yer almaktadır. 100’ün üzerinde bilimsel makalesi bulunan Kolesnikov, Rusya Bilimler Akademisi Doğu Araştırmaları Enstitüsü’nde bölüm başkanlığı (1994-1996), Rusya Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’ne bağlı St. Petersburg Bölgesel Bilgi ve Analitik Merkezi başkanlığı (2015-2018) yapmıştır.
Hâlen St. Petersburg Devlet Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Fakültesi'nde öğretim üyesi ve Avrasya Araştırmaları Merkezi Müdürü olarak görev yapmaktadır. Ayrıca Rusya Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’ne bağlı St. Petersburg Analitik ve Tarihsel Araştırmalar Enstitüsü’nün başkanlığını yürütmekte; 2017’den bu yana da St. Petersburg Türkiye Bilimsel ve Kültürel İlişkiler Derneği’nin kurucu başkanlığını sürdürmektedir. Prof. Dr. Aleksandr Kolesnikov, 47 yılı aşkın süredir Türkiye’nin kültürü, dili ve tarihi üzerine yaptığı çalışmalarla, akademik ve diplomatik alanda Türk-Rus ilişkilerine önemli katkılarda bulunan saygın bir bilim insanıdır.
St. Petersburg Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Merkezi...
St. Petersburg Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Merkezi, St. Petersburg Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Fakültesi Dekanı, Tarih Bilimleri Doktoru Profesör İrina Nikolaevna Novikova'nın girişimiyle Aralık 2019'da Avrasyacılık konusunda araştırma faaliyetleri düzenlemek amacıyla kuruldu.
St. Petersburg Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Merkezi, Avrasya coğrafyasındaki politik, sosyo- ekonomik ve sosyo-kültürel süreçleri incelemek amacıyla uluslararası ilişkiler alanında disiplinler arası araştırmalar yürütmektedir. Merkezin özgünlüğü, araştırma faaliyetlerine tarih, siyaset bilimi, sosyoloji, hukuk, gazetecilik, doğu bilimleri gibi farklı bilim alanlarından uzmanların katılımının yanı sıra geniş bir uluslararası ortaklar ağının bulunmasıdır.
St. Petersburg Devlet Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Merkezi, Avrasya konuları üzerine araştırma yapan bilimsel ve eğitim kurumları, kamu ve kar amacı gütmeyen kuruluşlar ve mesleki derneklerle aktif olarak etkileşim halindedir.
Bilimsel araştırma yürütmek, Merkezin faaliyet konuları ile ilgili olarak yabancı uzmanların katılımıyla düzenlenenler de dahil olmak üzere bilimsel seminerler, konferanslar, sempozyumlar ve diğer etkinliklerin düzenlenmesi ve gerçekleştirilmesi, St. Petersburg Devlet Üniversitesi ve St. Petersburg'daki diğer üniversitelerin öğretmenlerinin, araştırmacılarının, lisansüstü öğrencilerinin ve öğrencilerinin Merkezin projelerinin uygulanmasına katılımı, Avrasya Araştırmaları Merkezi'nin bilimsel faaliyetlerinin sonuçlarını içeren bilimsel literatürün yayınlanması gibi konular ve etkinlikler Avrasya Araştırmaları Merkezi’nin çalışma alanlarını oluşturmaktadır.
Prof. Dr. Aleksandr Kolesnikov: “Nazım Hikmet’i Yaşatmak Görevimizdir”
Rusya’nın önde gelen Türkologlarından Prof. Dr. Aleksandr Kolesnikov, Türk edebiyatının dev isimlerinden Nazım Hikmet’in hem Türkiye’de hem de Rusya’da daha fazla tanıtılması gerektiğini vurgulayarak, “Nazım’ı yaşatmamız lazım. Nazım’ı unutmak günahtır” demesi oldukca önemli.
Kolesnikov, şair Nazım Hikmet’in Sovyetler Birliği’ne ilk kez 1920’li yıllarda geldiğini, ikinci kez ise 1950’li yıllarda Sovyet lideri Josef Stalin döneminde bulunduğunu, Nazım’ın Sovyetler Birliği’nde geçirdiği dönemin zorluğunu belirten Kolesnikov, şairin Sovyet bürokrasisinin çeşitli uygulamalarına karşı tepkilerini ve sansürlenen bazı eserlerini de gündeme getirmişti. İlk başta Sovyet yetkililerinin olumlu karşıladığı Nazım Hikmet, zamanla Sovyet sistemine yönelik eleştiriler nedeniyle bazı eserlerinin sansürlenmesine maruz kaldığını söylemişti.
Prof. Dr. Kolesnikov, Nazım Hikmet’in tiyatro eserlerinin de büyük bir öneme sahip olduğunu belirtti. Şairin yazdığı 16 tiyatro oyunundan 8’inin sahnelendiğini, bunlardan ilk olan “İvan İvanoviç Var mıydı, Yok muydu?” adlı eserin 1957’de sahnelendiğini ve daha sonra yasaklandığını ifade etmişti.
Nazım’ın eserlerinin yaşatılması için tiyatro oyunlarının önemli bir araç olacağına dikkat çeken Kolesnikov, “Nazım’ı yaşatmak, onun eserlerini ve düşüncelerini günümüzde genç kuşaklara aktarabilmek için tiyatro gibi kültürel projeleri hayata geçirmeliyiz” görüşünde.
Yaptırımsız İlişki: Türkiye ile Pragmatik Ortaklığımız Sürüyor...
Kolesnikov: "Ankara'nın Sürprizleri Bitmez, Ama Ortaklığımız Güçlü" mesajını sık sık veriyor. Türkiye’nin Ruslar için hem tatil cenneti hem stratejik ortağı olduğunu vurguluyor. Türkiye’de Atatürkçü değerlerin azaldığını, demokratik İslamcılığın yükseldiğine dikkat çekiyor. Dönüşen Türkiye siyasetine, Moskova’nın bakış açısının nasıl olması gerektiğini, iki ülke ilişkilerinin tarihsel perspektifinden açıklıyor.
Kolesnikov; Türkiye’nin Rusya açısından hem cazip bir tatil ve alışveriş destinasyonu olduğunu hem de dış politikada stratejik bir ortak konumunda bulunduğunu özellikle belirterek Türkiye’nin NATO’nun Karadeniz’deki tatbikatlarına katılmasına rağmen, Batı ülkelerinin baskılarına boyun eğmeden Rusya’ya yaptırım uygulamayan nadir ülkelerden biri olduğuna dikkat çekiyor.
Son yıllarda Türkiye siyasetinde önemli dönüşümler yaşandığını ifade eden Kolesnikov, mevcut hükümetin “demokratik İslamcılık” çizgisinde ilerlediğini ancak kamu kurumlarında hâlâ Atatürk portrelerinin yer aldığını vurguluyor ancak buna karşın, Türkiye’de ordu ve Atatürk’ün cumhuriyetçi ilkelerinin siyasal etkisinin azaldığını dile getiriyor.
Kolesnikov’a göre, Türkiye’nin dış politikasında sürpriz kararlar alınmaya devam edecek. Ancak her iki ülkenin liderlerinin pragmatik yaklaşımı sayesinde, Rusya-Türkiye ilişkileri sürdürüle bilirliğini koruyacaktır.
Karadeniz ve Akdeniz'de kara, hava ve deniz ulaşımını kontrol eden Türkiye’nin, Avrasya jeopolitiğinde bir aktör olarak Rusya’nın yanında ortaya çıkmasının AB ve NATO'nun zayıflatılması kapsamında, ABD ve Avrupa başkentlerinde değerlendirildiği söylenebilir. Ruslar ile Türklerin beraberliği TURAN/Avrasya jeopolitiğinde tarihi, kültürel ve siyasi sürekliliği ifade eder.
Prof. Dr. Aleksandr Kolesnikov bilge insan ve aksaclı olarak Türk ve Rus dostluğunun rotasını çiziyor. Umarım her iki tarafta onun gibilerin sayıları artar. Bu arada kendisini 5 Mayıs 2025‘te Atatürk Araştırma Merkezi tarafından düzenlenen programda dinleme fırsatı buldum. Panel öncesi ve sonrası ayak üstü sohbet ettik. Atatürk Kültür Merkezinin yayınladığı, Atatürk Dönemi Türk - Rus İliskileri kitabını imzaladı. Teşekkürler Aleksandr Kolesnikov!
.
Ömür Çelikdönmez, dikGAZETE.com
омюр челикдёнмез, Дикгазете
Seçilmiş Kaynakça
https://lists.memo.ru/d17/f40.htm
https://www.tdbb.org.tr/?p=14936&lang=tr
https://cn.nbpublish.com/lpmag/authors.html
https://zachestnyibiznes.ru/fl/253607099586
https://spbu.ru/centr-evraziyskikh-issledovaniy-spbgu
https://riss.ru/author/kolesnikov-aleksandr-antonovich/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/76802
https://old.bigenc.ru/domestic_history/text/3589512
https://www.booksite.ru/fulltext/1/001/008/104/012.htm
https://turkey.news-pravda.com/world/2025/05/05/25175.html
https://www.turkrus.com/3873742-100-yillik-dostluk-anlasmasi-xh.aspx
https://www.haberaktuel.com/dostluk-antlasmasi-paneli-gerceklesti-3087651
https://politobzor.net/72645-professor-aakolesnikov-chto-sluchilos-s-turciey.html
https://www.cia.gov/readingroom/document/cia-rdp94t00766r000200120010-6
https://anlatilaninotesi.com.tr/20170410/nazim-hikmet-rusya-turkiye-1028009131.htm
https://www.8sutun.com/turkiye-rusya-kulturel-iliskileri-uzerine-panel-duzenlendi-38754
http://ethnographica.kunstkamera.ru/w/index.php?title= Колесников_Александр_Антонович
https://www.haberport.com/gundem/turkiye-rusya-kulturel-ve-entelektuel-iliskileri-paneli-duzenlendi-235597h
http://ethnographica.kunstkamera.ru/w/index.php?title =Колесников_Александр_Антонович#/media/File:Kolesnikov.jpg
https://spbu.ru/openuniversity/documents/mezhdunarodnyy-kruglyy-stol-100-letie-russkogo-iskhoda-russkoe-zarubezhe-v
https://www.avrupagazete.co.uk/ataturk-arastirma-merkezince-turkiye-rusya-kulturel-ve-entelektuel-iliskileri-paneli-duzenlendi
https://atam.gov.tr/ataturk-donemi-turk-rus-iliskileri-baslikli-kitabin-yazari-prof-dr-aleksandr-kolesnikov-tarafindan-imza-gunu-gerceklestirilecektir/
https://spbdnevnik.ru/news/2022-09-05/doktor-istoricheskih-nauk-aleksandr-kolesnikov-v-bolshoy-politike-net-druzey-no-est-natsionalnye-interesy
