-Romen Diyojen'in 1071 Malazgirt seferi haritası
TTK Başkanı Özgen: “Büyük bir Selçuklu Tarihi külliyatı hazırlıyoruz”
Öz
Yazımın amacı, Türk Tarih Kurumu Başkanı Prof. Dr. Yüksel Özgen’in, 26.08.2025’de Anadolu Ajansına verdiği: “Büyük bir Selçuklu Tarihi külliyatı hazırlıyoruz ve iki yıl içerisinde külliyatı okuyucuyla ve akademik çevrelerle buluşturmuş olacağız” şeklindeki beyanatıyla ilgilidir. Türk tarihçiliği, Herodotos’un zikrettiği Kıral Yolu ile Küçük Asya’daki tarihî yolları ve bilhassa Romen Diyojen’in Malazgirt’e gidiş ve dönüş yolunu bilmiyor; tarihî coğrafyaya ve alanda keşif yapmaya yeterince önem vermiyor. Malazgirt kadar, hatta ondan daha mühim olan Miryokefalon Harbinin yerine bile karar verebilmiş değildir. Onlarca tarihî kentin yeri yanlıştır. Uc Beyi Amourios’un kim olduğu ile Ertuğrul ve oğlu Osman’ın bulundukları Söğüt ve İznik yanlış bilinir. Hâl böyleyken, “Büyük bir Selçuklu Tarihi külliyatı" hazırlamak neyin nesi? Bunun anlamını az çok biliyorum: Yanlışları, biraz daha kaziye-i muhkem hâle getirmektir. Tarihî coğrafya yok; araştırma yok; bol bol yayın var! Haberin linki ektedir.
Açar Kelimeler: Türk Tarih Kurumu, TTK Başkanı Özgen, Malazgirt, büyük bir Selçuklu Tarihi külliyatı, Miryokefalon
Giriş ve açıklamalar
Türk Tarih Kurumu Başkanı Prof. Dr. Yüksel Özgen, Malazgirt Zaferi’nin 950. sene-i devriyesi dolayısıyla AA muhabirine verdiği mülâkatta zaferin önemini anlatırken, diğer yandan da “"Biz de, Türk Tarih Kurumu olarak Türkiye'nin akademik birikimini yansıtacak şekilde 22 ciltlik büyük bir Selçuklu Tarihi külliyatı hazırlatıyoruz" demiştir.
Bu haberi okuyunca, içim yine cız etti: Yazılacak yanlış tarihe mi, boşa giden ve gidecek olan emeklere mi, yoksa fakir milletimin boşa giden ve gidecek olan paralarına mı yanayım? Bu duygular içinde TTK Başkanı Prof. Dr. Yüksel Özgen’e bu açık mektubumu yazıyorum.
1. Sayın Başkan kutladığımız zaferi bize bahşeden Bizans’ın, Malazgirt’te gidiş ve dönüş yolunu, külliyatı hazırlayanlar biliyorlar mı acaba? Söz konusu yol haritasını veriyorum; belki bazıları yanlış inatlarından vazgeçer.
“Zaferi bize bahşeden Bizans” ifadesini açmak istiyorum: Bazı Bizans ileri gelenleri ve komutanları Romen Diyojen’in mağlup olup, imparatorluktan düşmesini istiyorlardı. Büyük bir birliğe komuta eden Dukas, savaşa girmedi ve geri çekildi. Büyük iki birliğe kumanda eden Russel ve Tarkan, imparator bizi dinlemedi diyerek, savaştan bir iki gün önce çekip gittiler. Böylece Diyojen’in yenilmesi mukadder oldu. Aslında Niğde yöresinden olan Diyojen’in takdire şayan tarafları var. Mesela, Anatolikon veya Asya eyaletinde beş-on gün kalan Diyojen, ekinlere zarar vermemeleri için askere taşlık bir yerde ordugâh kurdu. Kayseri-Pınarbaşı’nda ekinlere zarar veren Sarmat Türklerini cezalandırdı; onlar da harbe katılmadı. Malazgirt’te bir Müslümanın malını gasp eden bir Bizans askerini burnunu keserek cezalandırdı. Alpaslan, Romen Diyojen’e bir esir gibi değil, bir konuk gibi davrandı. Onun filmini bir Batılı yapmaz. Onun filmini bizim yapmamız lâzım. Bu arada Alpaslan’ı da anlatmış oluruz.
Tarihten ders almıyoruz. 1979 yılında tam 107 gün bir Cumhurbaşkanını seçemedik. Ardından darbe oldu ve Kenan Evren’in ilk yaptığı iş, Yunanistan’ın NATO’ya dönmesine izin vermek oldu ve onu başımıza belâ etti. Darbeler, bütün gücümüzü yok etti ve halkın bölünmesine sebep oldu. 1. Ders: Bir millet dışarıdan değil, içinden yıkılır. Ağacın kurdu içindendir.
2. Eğirdir ve Beyşehir göllerinin, aşağıdaki gibi ve doğru bilindiklerini zannetmiyorum. Şayet doğru bilinselerdi, tarihteki hatalar yapılmaz; birçok kentin ve olayın yeri doğru bilinir; Miryokefalon’un yeri tartışmaları yapılmazdı. 2. Ders: Bilmediği hâlde biliyormuş gibi davranmak hatadır. Bir meselemizi çözmeye çalışmak ülke sevgisindendir.
Pîrî Reis [öl. 1553]: Eğirdir Gölü, göle kuzeyden dökülen ırmak.
Kâtip Çelebi [1609-57]: Burdur, Eğirdir, Kıreli, Beyşehir, Suğla gölleri.
3. Sayın Başkan doğru bilinen bazı mühim yanlışları, kısa kısa özetleyim de övünerek anlatılan Selçuklu Tarihi külliyatı hakkındaki kararı siz verin. Pek ihtimal vermememe rağmen, doğru bir külliyat olmasını diliyorum.
4. Memlekette 207 üniversite ile bir TTK var. Hâlâ Kıral Yolu ve Bizans Askerî Yolu bilinmiyor.
5. 35 yıldır Emirdağ’da kazı yapılıyor; hâlbuki Amorion veya Ammûriye Uluborlu’dur.
6. 150 yıldır Truva Çanakkale’de denir; hâlbuki Homeros, Truva’nın Kilikya’ya komşu olduğunu söyler. Tralleis, Nikeforos Gregoras’a göre diğer Truva [yeni Truva] demektir. Eski Tralleis Barla, yeni Tralleis Aydın-Güzelhisar’dır. Yeni Truva [Neutroja] Barla olduğuna göre, Eski Truva’ya külliyatı hazırlayanlar karar versin. Üç Antalya var, Eski Antalya Side, Yeni Antalya malûm; Ramsay’ın hatalı olarak Bergama ile Kütahya arasına yerleştirdiği Antalya ise Barla’dır.
7. Apameia, Kemer Boğazı’nın 6-7 km Eğirdir tarafındadır. Yıllardır Dinar’da yanlış kazı yapılmaktadır.
8. Dinar’a yerleştirilen Kelainai, Kemer Boğazı’ndadır. Her yanı dik bayır Kelainai hisarı ise, Yenicesivrisi’dir.
9. İki Alaşehir [Philadelphia] var. Selçuklu tarihinde sıklıkla zikredilen Alaşehir Yalvaç’tır. İnanmazsanız 1944 yılında Konya ve Düzbel [1146, 1176] adlı bir kitap yazan Harp Tarihi Öğretmeni Al. Feridun Dirimtekin’e sorun.
10. Birçok Laodikya var. Selçuklu tarihinde çok sık adı geçen Lâdik veya Tonguzlu [Denizli] Eğirdir’dir.
11. İki Efes var. Selçuklu tarihindeki Efes, Gelendost-Kiremitli Burun önündeki Apasa veya Arzawa’dır.
12. İki Ankara var. Emevî ve Abbasî devirlerinde adı geçen Ankara, Suğla Gölü kıyısındaki Karaviran’dır. Battal Gâzî ve Halife Mu’tasım ile ilişkilendirilen Ankara burasıdır. Mu’tasım’ın, Uluborlu’yu fethi haritası alttadır.
13. Papaz Bogomil’in mezhebini kurduğu kent, Bulgaristan-Filibe değil, Kemer Boğazı’ndaki Philippopolis idi.
14. 1086’da Çaka Beyin hükümran olduğu İzmir, Kemer Boğazı güneyinde, eski adı Myrina [Myria: İzmir] olan Apameia’dır. Eğirdir- Hoyran gölleri ile ırmaklarda denizcilik yapan Çaka Bey, 1095’te damadı Kılıçaslan tarafından öldürüldü. Mezarı, Miryokefalon şehitleriyle birlikte Gelendost-Yenice, Koru tepe, Müslümanlar mezarlığındadır.
13. 29 Nisan 1091’de Edirne-Enez yakınında yapıldı denilen Lebounion [Küçük Aslan veya Aslancık] savaşı, Barla önü ve eski Eğirdir Gölü kuzey kıyısında vukûbulmuştur. Sağ kalan Peçenekleri, Ouzolimne’deki [Oğuz Gölü] adalara, gemileriyle Çaka Bey taşır. Bu Ortodoks Peçenekleri, 1142’de Pusguse [Eğirdir] Gölü’ndeki adalarda oturup, kendi imparatorlarına [Jan, John] karşı gelirken ve hudut komşuları Türkler’in tarafını tutarken görüyoruz.
14. İki İznik var. Süleymanşah, 1075’te Isparta-İznik’i [Uluğbey], 1080’de de Bursa-İznik’i fethetmiştir.
15. Suriye Mezar-ı Türk, bu Süleymanşah’a ait olup, Ertuğrul’un babasıyla ilgisi yoktur; onun iki mezarı var; Mezar-ı Türk’te Sultan’ın iç organları; Halep kapısında ise na’şı var. Bakan Fidan, Mezar-ı Türk’e sahip çıkmalıdır.
16. Uluborlu-Popa çayı/Söğüt nehri kıyısı [Sagouda, Salice] Söğüt ve Bilecik-Söğüt gibi iki Söğüt var. Kayıların geldiği Yunanistan-Söğüt, Senirkent-Söğüt’tür. Ertuğrul’un 1240’da kuşatıp, Osman’ın 1288’de fethettiği Rumların Melangeiası [Malagina], Senirkent-Yassıören köyüdür. Diğeri de, İnegöl yanı olmak üzere iki Malagina vardır.
17. Ertuğrul ve atası Kaya Beyin denizcilik yaptıkları Ege Denizi, eski Eğirdir Gölü idi. Tarihî metinlerde göl ve iki göl arasındaki ırmağın garbı Yunanistan, Akha, Batı, Avrupa; şarkı ise Suriye [Kapadokya], Truva ve Asya geçer. Osman Bey kuşattı denilen İznik Uluğbey; Alaşehir Yalvaç; Rodos ise, Eğirdir Gölü’ndeki Gülistan Adasıdır.
18. Malûm Honaz, Gelendost-Eğirdir arası Alâeddin Hanı dibi, Hüyük-Göçeri köyü gibi üç Honas [Khonai] var.
19. İki Dalayman [Dalaman, Talamanî] var. Uc Beyi Mehmet’e İlhanlı hükümdarı Hülagü tarafından verilen beylik hudutları, Lâdik [Eğirdir], Honas [Göçeri köyü], Talamani ise [Konya-Derebucak-Dalayman [Çamlık] köyüdür.
20. Battal Gâzî, Seyitgazi’de yatan kişi değil, Çay-Çayıryazı [Geneli] köyünde yatan Hüseyin Dede’dir.
21. Alâeddin Siyavuş [Cimri], Geneli [Çayıryazı] köyü, Pınarbaşı mevkiindeki “büyük mezarda” yatmaktadır. Geneli ve Uzunpınar köyleri arasındaki Köreke dağı adını, bu mezardan alır. Zira, kör-mezar, eke-büyük demektir.
22. 1097, I. Haçlı seferinde geçen Ebraϊke, Eber değil, Şuhut [Cuhud]; Augustopolis ise, Sultandağı değil, Şuhut-Çobankaya; Yalvaç’tan önce tesadüf ettikleri meçhul ırmak ise, Kemer Boğazı’ndaki ünlü ırmaktır.
23. Bizans Askerî yolundaki Hısnu’l-Yahud Şuhut; Santabaris Afyon; Dadastana Şuhut-Anayurt [Alayund]; Juliopolis Senirkent-Genceli köyüne yerleşir. Ābrū Mesmâne, “kutsal geçit” anlamında Kemer Boğazı’ndaki köprü; Hyeronpotamum, Boğaz’daki kutsal ırmak; Lagania Köke Gâvur öreni, Petobrogen ise Kötürnek köyüne yerleşir.
24. Roma’nın Asya eyaleti, coğrafî olarak Kemer Boğazı’ndaki ırmak ile Çarşamba çayı arası, idarî olarak ise Uluborlu da dâhildir. Merrakeşî’nin [İbn Battuta?] Dündar’ın beyliği için Anadolu hükümeti demesi bundan olmalıdır. Bizans, 669’da Asya için Anatolikon dedi. Rumeli’nin fethiyle Ankara’nın garbı Anadolu adını aldı. Bu, Batı Anadolu beyliklerinin menşeinin Hamidoğulları oluşuyla ilgilidir. 19. Asrın sonlarında Türkiye’nin tamamına Anadolu denildi.
25. Büyük Menderes, Küçük Menderes ve Orta Menderes olmak üzere üç Menderes var. Büyük ve Küçük Menderes bilindiği hâlde Orta Menderes bilinmemektedir. İşte bu Orta Menderes, Kemer Boğazı’ndaki ünlü ırmaktır. Osman Turan’ın Selçuklular Zamanında Türkiye adlı ünü eserinde: Menderes geçidi [1], Menderes havâlisi [7], Menderes havzası [7], Menderes nehri [8] ve Menderes vâdisi [2] gibi toplam asgari 25 ayrı yerde geçen Menderes isminin tamamı da Orta Menderes’tir. Selçuklu tarihinde zikri geçen Menderes, ne Büyük, ne de Küçük Menderes’tir. Hâlbuki Selçuklu tarihçileri, bugüne kadar Menderes’ten ekseriya Büyük, bazen de Küçük Menderes’i anlamışlardır.
26. Menderes’e benzer bir nehir de Sangarios’tur. Biri malûm Sakarya, diğeri de Boğaz’daki Orta Menderes olmak üzere iki Sangarios var. Yine ekseriya tarihî metinlerde geçen Sangarios, Kemer Boğazı’ndaki ırmaktır.
27. Tarihî metinlerde geçtiğini pek görmediğim, ama tarihçinin Halys dediği Kızılırmak’ı saymazsak, Seydişehir Suğla Gölü’nün ayağı olan Çarşamba çayı ve Kemer Boğazı’ndaki Orta Menderes olmak üzere iki de Halys var. MÖ 547 Pers-Lidya harbinde zikredilen Halys, Kemer Boğazı’ndaki ırmak; Xerxes’in [Serhas] MÖ 480’de geçtiği Halys ile Romen Diyojen’in 1071 Malazgirt seferi sırasında geçtiği Halys ise Çarşamba çayıdır.
28. Bu yazdıklarım bile Selçuklu tarihçiliğinin ahvalini göstermeye yetmez mi?
Sonuç
“Her yeni belge ve bulgu /keşif, tarih bilgilimizi değiştirir” şeklinde meşhur bir söz vardır. Hâl böyleyken masa başında, kes yapıştır yöntemiyle hazırlattırılan bir “Selçuklu Tarihi külliyatı"nın, birilerine para aktarmaktan başka kimseye bir yararı olmayacak; ve külliyatın en azından bir kısmı çöp hükmünde olacaktır.
.
Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com
Ek: TTK Başkanı Yüksel Özgen’in beyanat linki: [https://www.aa.com.tr/tr/kultur/ttk-baskani-ozgen-iki-yil-icerisinde-buyuk-bir-selcuklu-tarihi-kulliyatini-okuyucuyla-bulusturmus-olacagiz/3669678]. AA Fatma Nur Candan, Yasemin Kalyoncuoğlu. 26.08.2025: Ankara.
.
