İsmet İnönü'nün vefatının üzerinden 47 yıl geçti

ANKARA (AA) - AA muhabirinin derlediÄŸi bilgilere göre, Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün yakın silah arkadaşı, Ä°nönü SavaÅŸlarının komutanı Mustafa Ä°smet, 24 Eylül 1884'te Ä°zmir'de doÄŸdu.

Malatya'ya yerleÅŸmiÅŸ KürümoÄŸulları ailesinden Hacı ReÅŸit Bey ile Bulgaristan'ın Deliorman Türklerinden Cevriye Hanım'ın oÄŸlu olan Mustafa Ä°smet, ilk öÄŸrenimini Foça ve Sivas'ta mahalle mektebinde tamamladıktan sonra Sivas Askeri RüÅŸtiyesini birincilikle bitirdi.

Topçu Harbiyesinden 1903'te teÄŸmen rütbesiyle yine birincilikle mezun olan Mustafa Ä°smet, Pangaltı'daki Harp Akademisinde öÄŸrenime baÅŸladı.

1906'da akademiyi de birincilikle bitirip "Altın Maarif" madalyasıyla ödüllendirilen Mustafa Ä°smet, kurmay yüzbaşı rütbesiyle ilk görev yeri olan Edirne'ye atandı.

Bu görevi sırasında Ä°ttihat ve Terakki Cemiyetine giren Mustafa Ä°smet, 1908'de kolaÄŸası oldu ve 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) olarak bilinen ayaklanmayı Selanik'ten gelerek bastıran Hareket Ordusu'nda kurmay yüzbaşı olarak görev aldı.

Ä°ttihat ve Terakki faaliyetleri sırasında yolu Selanik'e düÅŸen Mustafa Ä°smet, burada Mustafa Kemal'le tanışma fırsatı buldu.

Bu karşılaÅŸma, uzun yıllar sürecek "dava ve silah arkadaÅŸlığı"nın da temellerini attı.

1910-1913 yıllarında Yemen Ä°syanı'nın bastırılması harekatına katılan Mustafa Ä°smet, hudut problemleri ve asilerle yapılan anlaÅŸmalarda baÅŸarılı hizmetleri ve mesleki özellikleriyle dikkati çekti.

Mustafa Ä°smet, I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi'nde Kolordu Komutanı olarak Atatürk'le çalışırken, dostlukları ve devletin geleceÄŸi hakkında ortak fikirleri geliÅŸti.

Ardından Suriye Cephesi'nde savaÅŸan Mustafa Ä°smet, yeni Cumhuriyet'in kurulma aÅŸamasında Atatürk'ün en güvendiÄŸi isimlerden oldu.

Mustafa Ä°smet, 23 Nisan 1920'de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne Edirne milletvekili olarak girdikten sonra, 3 Mayıs'ta Ä°cra Vekilleri Heyeti'nde Genelkurmay BaÅŸkanı oldu.

Albay Mustafa Ä°smet, bu görevler uhdesinde kalmak üzere Garp (Batı) Cephesi Komutanlığı görevine getirildi. KuruluÅŸ aÅŸamasındaki düzenli ordu ile Çerkez Ethem ayaklanmasının ve iç isyanların bastırılmasında etkin rol oynadı.

Albay Ä°smet, hızla ilerleyen Yunan ordusunun Ä°nönü'de önünü keserek, Birinci Ä°nönü Zaferi'ni kazandı ve Meclis tarafından tuÄŸgeneral rütbesine yükseltildi.

Yunanlılar, yeni kuvvetlerinin de desteÄŸiyle tekrar Garp Cephesi'ne yüklendi. Ä°kinci Ä°nönü Savaşı 23 Mart'tan 1 Nisan'a kadar süren çetin bir çarpışmaya sahne oldu.

TBMM BaÅŸkanı Mustafa Kemal, düÅŸmanı bozguna uÄŸratan Mustafa Ä°smet'e bir telgraf göndererek, "Siz orada yalnız düÅŸmanı deÄŸil, milletin makus talihini de yendiniz." sözleriyle tebrik etti.

Sakarya Meydan Savaşı ile Büyük Taarruz arasındaki devre, Ä°smet PaÅŸa için en yoÄŸun çalışma dönemi oldu. Ä°smet PaÅŸa, Sakarya Meydan Savaşı ve Büyük Taarruz'dan sonra kazanılan zafer üzerine, Mudanya AteÅŸkes toplantısında TBMM'yi temsil etti.

1922'de Hariciye Vekili (DışiÅŸleri Bakanı) olan Mustafa Ä°smet, gençlik yıllarından beri edindiÄŸi diplomatik müzakere tecrübesi nedeniyle Lozan Barış Konferansı'na DışiÅŸleri Bakanı ve Türk heyeti baÅŸkanı olarak gönderildi.

GörüÅŸmeler sırasında Türkiye'nin çıkarlarını titizlikle savunan Ä°smet PaÅŸa, konferansta, "Efendiler, çok ızdırap çektik, çok kan akıttık, bütün medeni milletler gibi hürriyet ve bağımsızlık istiyoruz." dedi.

Ä°nönü, 24 Temmuz 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsızlığının ve egemenliÄŸinin tanınmasını saÄŸlayan, "Türkiye'nin tapu senedi" olarak gösterilen Lozan AntlaÅŸması'nı imzaladı.

Cumhuriyetin ilanından sonra 1923-1924 yıllarında ilk hükümette BaÅŸbakan olarak görev alan, Halk Fırkası Genel BaÅŸkan VekilliÄŸini üstlenen Mustafa Ä°smet, 1934'te Soyadı Kanunu çıktığında Atatürk'ün verdiÄŸi "Ä°nönü" soyadını aldı.

BaÅŸbakanlık görevini 1925-1937 yıllarında sürdüren Ä°nönü, Atatürk'ün vefatından sonra 11 Kasım 1938'de Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Türkiye'nin Ä°kinci CumhurbaÅŸkanı seçildi.

Bu görevinin yanı sıra CHP Genel BaÅŸkanlığına da getirilen Ä°nönü, CHP'nin 26 Aralık 1938'de toplanan I. OlaÄŸanüstü Kurultayı'nda partinin deÄŸiÅŸmez genel baÅŸkanı seçilerek "Milli Åžef" unvanı aldı.

Ä°nönü, Avrupa'yı uçurumun kenarına sürükleyen Ä°kinci Dünya Savaşı sırasında Türkiye'yi savaşın dışında tutarak olası yıkımların önüne geçti.

Genç Cumhuriyetin "Ä°kinci Adamı" Ä°nönü, çok partili demokratik hayata geçilmesinde önemli bir rol oynayarak, 14 Mayıs 1950'de iktidarı seçimle devretti.

Demokrat Parti'nin çoÄŸunlukla iktidara gelmesi üzerine Ä°nönü CumhurbaÅŸkanlığından çekilerek muhalefet liderliÄŸi görevine baÅŸladı.

27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinden sonra Kurucu Meclis üyeliÄŸine seçilen ve 10 Kasım 1961'de BaÅŸbakanlığa atanan Ä°nönü, 1965'te bu görevden ayrıldıktan sonra milletvekili olarak siyasi yaÅŸamını sürdürdü.

Ä°nönü, 1972'de toplanan CHP Kongresi'nde kendi desteklediÄŸi grubun, Bülent Ecevit'in listesi karşısında yenilgiye uÄŸraması üzerine genel baÅŸkanlıktan istifa ederek senatör kimliÄŸiyle TBMM'de görev yapmaya devam etti.

Cumhuriyet tarihi boyunca 1923-1924, 1925-1937 ve 1961-1965 yıllarında BaÅŸbakan olan Ä°nönü, 25 Aralık 1973'te bir hafta süren rahatsızlığının ardından hayata gözlerini yumdu. Ä°smet Ä°nönü'nün naaşı, hükümet kararıyla Anıtkabir'e defnedildi.

Ä°smet Ä°nönü'nün, 1916'da evlendiÄŸi Mevhibe Hanım'dan birisi KurtuluÅŸ Savaşı sırasında ölen Ä°zzet ile Ömer, Erdal, Özden isimli dört çocuÄŸu oldu.